Гэсэр, Арлан гуа, гурван эгчийн тусламжаар мангасыг устгаж мөн тэнд саатаж суув.

Одоо Гэсэр Арлан гуа хоёул арга хийж. голомтын дор долоон алд гуу ухаж Гэсэр түүнд оров. Хавтгай цагаан чулуугаар дарав. Түүний дээгүүр нэгэн бүсэнд мааньт зураад бүрхүүлж тавив. Түүний дээгүүр шороо үрвэ. Тэр шороон дээгүүр хагд өвс тавив. Улаан цагаан жирэмсэн хосолсон утас уяж тавив. Мангас үдэш улаан нарнаар хөх зэс луусандаа хандгай буга ачиж айсуй. Тэр луус нь хармаа хуухирч, хазаарын зуузай хэмлэж, газар малтсаар дүүлж дэвхцсээр айсуй. Ороолон, Гараалан хоёр бор морь энд тэнд дүүлэн түлхэлцэж гүйж айсуй. Энэ жигтэй эмийн минь жиг биз. Бачит эмийн минь бач биз. Дайсан ирсэн болов уу хамарт минь цох хорхойн үнэр үнэртнэ. Төлөгний минь улаан утсыг үтэр өг гэв. Арлан гуа Эвий, эвий Жигтэй эм жиг хүрч гэгч чинь юу вэ Жигтэй Гэсэр минь ирж жилбэт мангасыг жиглэж байж огтчих бол тугай Бачит эмийн бач нь хүрч гэгч чинь юу вэ Баатар Гэсэр хаан минь ирж бачит мангасын багалзуурыг огтолж бас бурхаддаа тахил өгөх болтугай Чи надад юу гэж хилэгнэж байна Намайг идье гэвэл үтэр идэгтүн. Гэсэрийг муу гэж, чамайг сайн гэж босож оргож ирлээ би. Жигт, бачит гэж би өнөө гэрт чинь суугаад яах вэ би гэв. Жигт, бачит гэлээ гэж одоо чи намайг юу гэж харав Төлөгний улаан утсыг минь авч өг. Эм хүний салтаан доогуур бүү гарга Нохойн салтаан доогуур бүү гарга. Зүүн хаяагаар бүү гарга. Төлгийн минь билэг төөрөх буй. Баруун хаяагаар гаргаж өг гэв. Арлан гуа ороод мөн тэр муу гэсний бэлгээр хийгээд өгөв. Луусан дээрээ байж төлөг үзэв. Эвий Арван зүгийн эзэн Гэсэр хаан ирж луугаар дарж, хар шороогоор үрэл хийж хэвтэнэ үү, яана гэв. Арлан гуа Эвий чи юу хэлнэм Гэсэрийг хэн булах вэ Одоо би булав уу Дэр хөх огторгуй эцэг минь болон дуудайсаа. Доор хөрст алтан дэлхий хүн болон дуудайсаа. Энэ би хоёрын хэлэлцэхийг чагнаж байж сонсоорой гэв. Гэсэрийн нэгэн хувилгаан огторгуйгаас хүн болон дуудав Гэсэрийг муу гэж ирлээ чи. Одоо яв гэв. Гэсэр дороос Мангас дэмий донгодоно гэв. Мангас түүнийг сонсмогц Эвий яасан жижиг билээ гэж түүнийг дахиж үзэв. Үзээд Гэсэр үхэж байна. хар газарт орж хавтга чулуугаар даруулж, цагаан цасаар бүрхүүлж, хар шороогоор булуулж, хагд өвсөөр хучуулж түүний дээр хөх өвч ургажээ. Хүрэл эрэгтэй их далай байна. Түүний дээр хөвчин шувуу суухдаа чандраа унагааж явахбайна. Түүний дээр хэрээ, шаазгай сууж элэг болгож явах байна. Гэсэр үхсээр нэг жил барж байна. гээд буув. Их чиглүүр өг гэв. Арлан гуа нэгэн их төмөр баганыг чирж авчирч өгөв. Мангас түүнийг авч шүдээ чигчлээд шүдний завсраас өвч хуяг дуулгатай хоёр гурван хүнийг унагав.

Гэсэр хаан, Мангасын ордонд Арлан гуатай уулзав.

Мангас хувилгаан модоо алдсан тул гөрөөлж явтал гэнэт толгой өвдөнө гэж их далайдаа орж биен сэрүүцье гэж хэвтэнэ. Хэвтсээр унтав. Арван зүгийн эзэн Гэсэр хаан харцага болж хувилан хүрэв. Мангасын зүүн нүдэн дээрээс хатгаад дутаав. Мангас өрөвхийж алдаад босож бүргэд болоод хөөв. Гэсэр цаад өндөр уулын оргил дээр гараад тохойн чинээ хүн болж наадаж явна. Мангасыг хүрч ирэхэд бас бор харцага болон нисэж их далайд ирээд тохойн чинээ хүн болж наадаж явна. Их далайд мангасыг хүрч ирэхэд мөн харцага болон нисээд явав. Мангас гүйцэн ядаж гэртээ харив. Арлан гуад үг хэлэв Эвий, яалаа би. Энэ биеэ төрсөөр ийм зовлонг эс үзлээ би. Энэ өдөр гөрөөлж явтал миний толгой гэнэт өвдөөд их далайд орж биен угааж хэвтсээр унтав би. Гэнэт бор харцага ирээд зүүн нүдний минь дээрээс хатгаад дутаав. Босож хөөтөл минь өндөр уулын оргил дээр гараад тохойн чинээ хүн болоод наадаж явна. Өндөр уулын өөд хөөе гэтэл харин их далайд нисэж очоод бас тохойн чинээ хүн болж наадаж явна. 

Гэсэр мангасынд очив.

 

Гурван жил болсон хойно гэсэр хаан билгийн хээр морио унав. Эрдэнэт олон чимгүүдээ өмсөж явах болов. Рогма хатан зарлиг болруун Хээр морь Гэсэрийн явдлыг эс дуусгавал дэд сүүлийг чинь хяргаж үнс болгоно гэв. Гэсэрийн идэх рашаанд идээг хавтганд хийж өгөв. Хээр морио идэх үзэм чихрйг хүзүүнд нь уяж өгөв. Гэсэр хаан явав. Гэсэр хойшоо харж явав. Хээр морь хэлнэм Эм хүн тэр үгийг хэлсэн байхад чи юу гэж хойшоо харна гэв. Гэсэр явав Цас Чихэр хойноос нь хөөж ирээд Биш баатрууд байтугай. Би ганцаар явалцая гэв. Гэсэр зарлиг болруун Чи надтай очих ёсгүй. Энэ сумыг минь би мэт санаж яваарай гээд саманд нэрт сумаа сугалж өгөв. Тэр сумыг аваад их гомдож уйлсаар харив. Гэсэр хаан билгийн хээр морио унаж өндөр уулын оргил дээр гарав. Морио дэвхцүүлж дүүлүүлж байж, ялгуусан гуван эгчдээ залбирав. Ийн өгүүлрүүн Овоо Дүнжин Гарво минь, Аръя Аволки Одкари минь, Жамца Дари Оддам минь та ялгуусан гурван эгч минь Аль зүгт одъё би нусгай чинь гэж залбирав. Гурван эгчийн сахиус нэгэн хөх шувуу бууж ирэв. Авай нусгай минь яв гэж дорно зүгт аван одов. Хөх шувуу хэлэв. Гэсэр нусгай минь, үүний цаана арван хоёр толгойтой мангасын хувилгаан, нэг бух гөрөөс бий. Баруун эврээ дээд огторуйд тулгаж, зүүн эврээ доод дэлхийд тулгаж, нэг идэхдээ талын өвсийг тал долооно. Нэг ус уухдаа нэг уулын урсгал горхины усыг эх адаггүй тас залгилж орхино. Ийм хэцүү дайсан буй. Авай минь хичээж дайл гэв. Гэсэр хаан Эгчийн минь зарлиг зөв гэж явж довтлов. 

Монголын их хатдын нууц товчоо

Энэхүү номыг 2011.04.21-нд ажлынхаа нэг охиноос авч уншихаар  эхэллээ. Үнэхээр сайхан ном байна. Одоохондоо дуусаагүй ч гэсэн энэ ном нууц товчоотой жаахан зөрөлдөөд байх шиг яг аль үнэн түүх юм бол энийг мэдэхийн хүсээд байдаг нэлээн ном унших хэрэгтэй болох нь дээ гэж бодож байна даа. Хэрэв  Чингисийн үед амьдарч байсан бол гоё байхгүй юу тэр үед яг юу болсон гэдгийг мэдэх нь байн шүү дээ. Түр хугацаагаар өнгөрсөн үедээ очоод ирдэг ч болоосой манай монгол ер нь ямар байсан одоо ямар болж байна. Хүмүүс нь ямар байж одоо ямар болсон бидний түүх ямар байсан номонд байгаа шигээ байна уу эсвэл манайхан өөрөөр бичсэн байна уу гээд зөндөө л юмыг мэдэж авахыг бодох л юм. Уул нь би түүх, уран зохиол, яруу найргын төрөлтэй ном их унших дуртай ч сүүлийн үед түүхийн номнууд өөр хоорондоо зөрөөд байгаа болохоор аль нь үнэн аль нь худал болохыг мэдэхээ байгаад ирж байх шиг байна. Тийм болохоор энэ ном миний хамгийн сүүлийн түүхийн ном болог доо гэж бодсон ч гэсэн сайхан сайхан ном гараад ирэх юм даа. Тэгээл өөрийн эрхгүй уншаал эхэлнэ шү дээ. Манай ажлын охинд бас ногоон нүдэн лам байгаа гэсэн харин энийг уншиж дуусгаад л ногоон нүдэн ламруу орон доо. Зарим нэг хүмүүс ногоон нүдэн ламыг их шүүмжлэхийн зарим нэг нь магтахын харин би уншиж дуусгаад л яагаад магтсан яагаад шүүмжлээд байгааг нь мэдэх л байхдаа. 

Гэсэр хаан арван хоёр толгойт мангастай байлдахаар бэлдэв.

Арван зүгийн эзэн Гэсэр хаан зарлиг болов Хятадын Гонма хаанд очиж төрийг засаж Хятадад гурван жил сууж ирэв би. Рогма гуа минь чинийхээ дэргэд ирээд чилээрхэж удав би. Одоо Арлан гуадаа очъё гэж Билгийн хээр морийг минь барь гэв. Билгийн хээр морийг барив. Рогма гуа үг айлтгав. Арван хорын үндсийг таслагч айх мэт богд минь Арлан гуа хатан чинь муу болов гэлээ. Одоо хаана очих вэ чи гэв. Эвий энэ юу гэнэ Тэр минь өнөө яаж муу болох билээ Байз би очно гэв. Рогма Цотонд хүн илгээв. Цотон ирэв. Рогма Цотон хоёр үгсэж Цотон Гэсэрт үг айлдав. Ай богд минь Үнэнийг айлтгая би чамд. Арлан гуа чинь чамайг түдэж явна гэж арван хоёр толгойтой манаст оргож очив. Авай минь морь биеэ түргэн зуур амар гэв. Богдын зарлиг эмийн минь буруу болбол эмэ ална би. Би явъя гэж Гэсэр хаан мордъё гэж байна. Цотон ноён Айх мэт богд минь хар багаас мангастай оролдож явж мангасын мангасны барилыг би авлаа. Авай минь би нэхье гэв. Авай минь байг Тэр муу мангас хэцүү буй за. Би нэхье гэв. Авай минь тэр мууд юуны хэцүү билээ Би нэхье гэв. Авай минь тийм болбол яарч яв гээд хурим хийв. Өглөг өгч их улсынхаа хагас дундуурт өгөв. Цотон аргалж гэртээ харьж зэр зэвээ авч нэхье гэж явав. Хоёр гурав хоноод Цотон ноён Би чилээрхэв гэж их улсдаа зар өгөв. Түүний хойно Цотон ноён Би муу болон өвдөв гэж бас их зар өгөв.

ХЯТАДЫН ГОНМА ХААНЫ ТӨРИЙГ ЗАССАН ГУТГААР БҮЛЭГ.

Хятадын Гонма хааны хатан бурхан болов. Хатнаа бурхан болсонд хаан зарлиг болов. Үүнд минь боссон хүн босоогоор уйл. Суусан хүн суусаар уйл Идёсэн хүн идсээр уйл Идээ эс идсэн хүн байсаар уйл. Энэ засгийг хэн хүн эвдээд буруу явбал тэр хүний тэргүүнийг мянган хэсэг болгох буй гэж хаан ийм зарлиг болгов. Хамаг улс гашуут болж хааны сайд яамны гадна цуглаж үг хэлэлцэв. Хатан бурхан болсон билээ. Ясыг барих оршуулах билээ. Лам нарыг хурааж дөчин есөн хоног ном уншуулсан билээ. Хаан хатан гэргий хэлэлцэж авбал болно. Хамаг улсаа жаргуулбал зохино. Энэ хатан гагцаар үхсэн биш. Хамаг улс цөм үхэх байнам гэв. Ийм зарлиг юу вэ энэ? Одоо энэ хааны сэргээн чадагч хэн болов? гэж эрэлцэв.

Тавилан

 Амьдрал vргэлжилдгээрээ vргэлжилдэг нь хууль. Нэг хvний тухайд амьдралын эцэс тєгсгелийн тухай ярьж ахул нийт хvн терэлхтний хувьд тийм ойлголт байдаггvй, нэг нь негеегее залгамжлан vргэлжлэх заяатай аж. Дархан гэж найрамдлаараа овоглосон нэгэн хот бурхантын хендийд суурилснаэс хойш хэдэн арван жил енгерчээ. Тэр хот vйлдвэр, орон сууцны дvvрэг гэж хоёр хуваагддаг, тvvнийг заагласан хэдэн шовгор орой байдгийг тэнд амьдрагсад андахгvй мэднэ. Харин тэр шовгоруудын дунд Дарханчуудын амин тэтгэгч болсон цэвэр усны байгууламж байдгийг тэндхийн ажилчид, анх барилгажуулсан цеехен хэдэн орос ах нараас еер хэн ч мэдэхгvй. Тэр хэдэн шовгоруудын дундаас хамгийн ендер нь болох нилээд эрсхэн эгц толгодын орой дээр босгосон чулуун овооны дэргэд очоод харахад хагархай шаазан, элдэв терлийн таяг, арц хvж асаасны ул мер нvдэнд тусна. Чухам тэр овооны дэргэдээс Дархан хотын терх байдлыг ажиглаж болно. Тэдгээр шовгоруудын эргэн тойронд евс ногоо бусдаас илvv сугсалзан найгалзах нь гал тvймрээс намайг авраач хэмээн дохилзож байгаа мат сэтгэгдэл терvvлнэ.

ЯРГАЧИНГУУДАД ӨГӨХ ХАРИУ

АКИМЫГ ОЛНЫ ӨМНӨ ЦААЗЛАЖ, ГЭР ХОТЛООР НЬ ХҮЙС ТЭМТРЭХИЙГ САНААРХАЖ БУЙ ЯРГАЧИНГУУДАД ӨГӨХ ХАРИУ

АРВАН ТАВАН НАСАНДАА АРВАН ЗҮГИЙН ЭЗЭН ГЭСЭР ХААН ГУЧИН БААТАР ДАГУУЛЖ УМАР ЗҮГ ДЭХ УУЛЫН ЧИНЭЭ ХАР ЭРЭЭН БАРС МАНГАСЫН ХУВИЛГААНЫГ АЛСАН НӨГӨӨ БҮЛЭГ.

Жур эхнэртээ гавьяагаа тоочив

Журыг гарсан хойно Рогма гуа уйлаад хадам эхдээ үг хэлэв Ай эжий минь төдийгөөс өдий болтол аль бүр би ингэж зовох вэ Чиний хөвгүүн чинь намайг зовоож байна. Зүгээр явахгүй зовж явахаар боож үхье би. Эрлэг хаанд заалдъя би Цаганн нүд минь шарлав. Хар нүд минь цайв гээд гарч одов. Рогмаг гарсан хойно Журын эх нь Журыг дуудав. Жур ирэв. Эм чинь Рогма гуа үхье гэнэм. Төдийгөөс өдий болтол зовов би гэнэ. Эрлэг хаанд заалдъя гэнэм. Хүний охин үхүүлж над муу нэр болохоос зүгээр яв. Авай минь гэв. Жур өгүүлрүүн Нэжээд хошоод зүйл дутуу билээ. Эхийн зарлигаас үл давахын тул одоо Гэсэрийн биеэр хувилъя гээд гадаа гарч арван зүгийн бурхан, гурван эгчдээ есөнтэй мөргөж эхийн гэрт ороод эхдээ гурвантаа мөргөөд өөрийн гэрт ороод Гэсэр мэргэн хааны биеэр болоод хэвтэв. Рогма гуа гаднаас шагайж байгаад гүйн орж Гэсэрийн дээрээс дарав. Гэсэр зарлиг болов Эр хүн эм хүний дээрээс дарах ёстой буй за. Эм хүн эр хүний дээрээс нь дарах ёс бий юу гэв.

Цотон заль гаргав.

Цотон ноён Энэ Жураас Рогма гуаг нэг аргаар авбал сайн билээ гэж санаж явав. Цотон ноён Дос, Донсар, Лин гурван отог улсыг хураагаад Журыг Цотон ноён үзэн ядаж хэлэв Гурван түмэн хүн хурж уралдая. та их бэлэг шавдат хуяг, дуурсахуй нэрт дуулга, томорцог нэрт илд, түмэн олон нэрт бамбай, чимгүүд эд бүгдийг тавьж уралдъя гэв. Үүнд хэний морь гарвал түрүүлбэл тэр бэлгийг аваад, Рогма гуаг тэр хүн авъя гэв. Гурван түмэн хүн уралдъя гэж цуглаж явна. Жур сайн тавьж огторгуй дахь Навса Хүрзэ эмэг эхдээ залбирав Эжий минь, энэ ертөнцөд хамаг амьтныг туслахын тулд арван зүгийн эзэн Гэсэр хаан болон төрлөө би. Хойд заяанд Эрлэг хааны тэнд хилэнцтэй бүгдийн сүнсийг тонилгохын тулд Ханхой нэрт хөвгүүн болон төрлөө. Цотон ноён миний өвөр дэх эмийг авъя гэж гурван түмэн хүн хурааж уралднам. 

Жур Рогма гуаг гэргий болгож авав.

Тэр цагт Жалон охин Рогма гуа нөхөр сонгож “Биедээ тэнцэх сайн хувилгаан эр эс олов би” гэж гурван харвах мэргэд, гурван барилдагч бөх, нэг их мэргэн лам, олон дагуулаа авч, тэд бүгдээ дагуулж, “Төвдийн газарт гучин хувилгаан баатрууд буй гэнэ” гэж “Сайн эр буй болов уу?” гэж ирэв. “Түмэн хүнийг хураа” гэв. Түмэн хүн хурна. (Төвдийн орноос Цотон ноён, Аргин ноён, Цас Чихэр, Бадмаарын хөвгүү, Бам Сорзо, Амбагадайн хөвгүүн Дормогодой, тэд бүгд очив. Шарай голын аймгаас Эрээн хаан, Мяраан хаан, Шигчин гурвуул очив. Мангасын улсаас Сахилдай очив. Ер бүгд хурсан хүн гурван түм болов. Цотон ноён очиход Жур: ”Цотон авгай минь, намайг сундал” гэв. “Чи муу Дагинасын хувилгаан Рогма гуаг авъя гэж очих буй? Би биш газар одъё” гээд явж одов. Царгин одов. “Царгин авгай намайг сундал” гэв. Журыг Царгин авгай “нааш ир” гэж сундлав. Царгин хүрэв. Түмэн хүн хурж, Цотон ноён эхэнд  сууна. Жур хэлэв: “Цотон авгайг би өөр газар одно гэж гомдож билээ. Одоо Рогма гуаг өнөө чинь авах байна. Сайн” гэв. Рогма гуа босож ирэв. “Энэ ахай энд байгаа  хаадад эрдэмт сайн эр байна уу? Гурван харвах мэргэд, гурван барилдах бөх, эд бүгдийг минь гарах ялах хүнд очъя гэж билээ би. Нэг ч гарах хүнгүй байна. Гурван харвагч мэргэдийн минь харваж гарсан хүнд, энэ бөхийг минь ялсан тэр хүнд очъё би. Хэдий чинээ сайн охин эр сонгоно гэж шүүмижлэх буй та. Намайг төрөхөд баруун дээвэр дээр сэру (хирс) гөрөөс тоглож байсан билээ.

Цотонгийн гэрт хурим болов.

Жур гөрөөлж явтал Мо баяны охин, Чойдон ламын охин дүү Мажиг Хумсан гуаг Цотон ноён их хөвгүүн Алтанд авч одов. Царгин түүнд авга нь болно. Чойдон лам охин дүүгээ хүргэж одов. Жур угтаж хүрэв “Чи хамгийн нигүүлсэнгүй их лам буюу. Үгээгүү яданги хүн буюу би. Лам надад хишгээ өгөн соёрх” гэж ламыг цулбуурдав. “Би хээрийн хүн чамд өнөө би юу өгөх вэ? Маргааш Цотон ноён их хурим хийх буй. Тэнд ир. Хишгээ өгсүү би” гэв. “Өгье гэвэл унасан морь чинь өмссөн дээл чинь үгүй буюу?” гэж байна. Жур “Энэ муугийн аашлахыг нь үз та” гэж Журын толгойг ташуураар цохив. Жур ламыг татаж орхив. Хэрэлдэж байв. Царгин авга нь ирэв. “Авай Жур, ахай Жур тавь” гэв. “Тэр хүнтэй бүү хэрэлд” гэв. “хурдал гэж Чойдон ламыг өмөөрье гэвэл дүү минь чи над уурла. Дүүгээ чамайг өмөрье гэвэл худ минь над уурлах. Маргааш их хурим хийх биш үү. Үгүй ч болов юу буй. Хүнээс сагал (сагил ямаа)уйж авч ир” гэв. Жур: “Царгин авгайн үгээр тавья Ай лам чамайг энэ ертөнцөд эрлэг хааны тэнд нэг ичгүүр болгоно би” гээд тавив. Маргааш Жур хүнээс нэг ямаа гуйж алж махыг болгоод тулманд хийж үүрээд эхийгээ аван очив. Цотон ноён эхлэн ширээн дээр суув. Чойдон лам эхлэн зүүнтэйгүүр эмсийн эхэнд адагт суув. Их хурим хийж байв. Журд ширээ эс хүртэж эрсийн адагт сууна. Журын эхэд нь ширээ эс хүртэж бас газар дээр сууна. Жур босон гүйж орон дээрээс морнины аргал хомоол авчирч тавив. Морины аргал дээр нэгэн дэрс авчирч хатгав. Дэрсний үзүүрийг гурван анги хагалж тэр дээр ширээ хийгээд суув. Их хурим түгээж идэв. Нэг ч хүн Журд мах эс өгөв. Цотон ноён хонины нэг хаа барьж сууна. “Авгай! Уулын чинээ мах байна. Далайн чинээ архи байна. Хишигт (азтай) нүдэнд үзэгдэвч шорт (азгүй) хоолойд эс орно. Барьсан хаагаа өг авгай над” гэв. “дал өгье гэтэл баян суурь минь юм. Дунд чөмөг өгье гэхэд хүүхдийн минь сүлд билээ. Богтос чөмөг муугийн дээд муу буй. Хар газрыг чи ав. Ханиадыг чи ав. уйлах хүний нус нулимсыг чи ав. Голын баруун газарт үхсэн малын мах, голын зүүн газарт үхсэн малын мах, голын хойно үхсэн нүгэлт малын мах эд бүгдийг чи ав. Буулгах охины эрээн мяраны чи ав. Богтлох бэрийн өмнөх зэтгэрийг чи ав. Май” гээд өгөв. Жур босон гүйв. “За! Олон бүгд сонс. Элий, элий! Цотон авгай над өглөг хишиг өгч байна. Хар газрыг над өглөө. Үүргэнэ, гичгэнэ ухах хүн, тариа тарих хүн надаас асууж яв. Асуулгүй явбал за үгүй их шившиг. Ханиад юмуу, уйлах хүний нус нулимс эднийг над өглөө, Надаас асууж ханиа. надаас асууж уйл. Асулгүй уйлбал, асуулгүй ханиавал нь за үгүй их шившиг. Голын баруун газарт үхсэн морины мах, голын зүүн газарт үхсэн үхрийн мах, их голын хойно үхссэн хонины мах эд бүгдийг булт надад өг. Надаас асууж ид. Асуулгүй идвэл за үгүй шившиг. Богтлох охины эрээн мярааныг чи ав. Буулгах бэрийн өмнөх чөтгөрийг чи ав гэлээ” гэж Жур хэлээд босон гүйж Хуссан гуагийн өмссөн зүүснийг тасар татан авав. Ингэхэд Чойдон лам хувилгаан байсан аж. Лам зүүн самсаанаас зөгий хорхой гаргаж, “очиж Журын нэгэн нүдийг нь таслаад ир” гэв. Жур түүнийг хувилгаанаар мэдээд нэг нүдээ ань, нэг нүдээ хялааж суув. Хорхой дав дав хийж ирээд Жураас айж уруулыг нь хатгаад ламд очиж Лам “Нүдийг нь хатгав уу чи?” гэж асуув. “нэг нүд нь сохор, нэг нүд нь хялар юм. Уруулыг нь хатгаад ирэв би” гэв. “Зүүн самсаа өөд нь очиж ороод голыг таслаж ал” гэв. Хорхой айсуй. Жур нэгэн хамраа цус гарав гэж бөглөв. Зүүн хамрынхаа самсаанд урхи тосов. Хорхойг орох гэж ирэхэд урхиараа барив. Хорхойг бариад чанга атгав. Лам ширээн дээрээс үхэдхийн хэвтэнэ. Чойдон ламын охин дүү Хумсан гуа ахынхаа сүнсийг барьсныг мэдэж нэг гартаа хачир шувууны толгойн төдий оюу эрдэнэ барьж, нэг гартаа нэг бутан архи барьж Журд айсуй. Жур өмнөөс нь: Эвий, эвий! Та энэ бэрийг үзээч, Мана төвдийн гар хааны хүний бэр болбол хүнд гурван он болтол үл золгоном билээ. Харц хүний бэр болбол гурван сар болтол хүнд үл золгоном билээ. Энэ яасан хадам эцэг эх үгүй нүгэлт бэр билээ? Энэ хорхой эх, эр чинь билүү? Эцэг эх чинь билүү? гэхэд буруу хандаж явж очив. Чойдон ламын бөгтөр хар заргач ирэв. “авай Жур, ахай Жур! Үүнээс хойш үзэж байж эс өгвөл нүд нь тэсэртүгэй. Сонсож байж эс өгвөл чих нь дүлийртүгэй. Идэж байтал эс өгвөл шүд нь үйртүгэй. Барьж байж эс өгвөл гар нь хугартугай. Дун цагаан ууланд дун цагаан хурга өөрөө майлж байх буюу. Алтан уул буюу. Алтан ууланд алтан тээрэм өөрөө эргэж байх буюу. Төмөр уул буюу. Төмөр ууланд төмөр хирс үхэр өөрөө тоглож байх буюу. Алтан уул буюу. Алтан ууланд алтан саваа өөрөө савж байх буюу. Шоргоолжны хааны үйлэнд хураасан үйрмэг алтан буюу. Нар барих алтан цалам, сар барих мөнгөн цалам, шоргоолжны хамрын цус нэгэн халз (жижиг сав), бөөсний шөрмөс нэгэн атга, эр харавтар шувууны хамрын цус нэгэн халз, эм харавтар шувууны хөхний сүү нэгэн халз, зулзган харавтар шувууны нүдний нулимс нэгэн халз, их далай дотрх бул чулуны чинээ шүүст молор эрдэнэ бий. Авай Жур энэ эрдэнийг чи бултыг ав. Өнөө Хумсан гуаг чи ав. Энэхэн хорхойг тавь” гэж мөргөв. Жур хорхойг тавив. Лам Журд мөргөөд ширээн дээр салгалж суув. Хумсан гуаг авч амраг Цас Чихэр ахдаа өгөв.

Жур Арлан гуатай уулзав.

Журыг гөрөөлж явтал Ма баяны охин Арлан гуа нэгэн хонь алж махаар нь үүрэгнэ жимстэй талх хийж тулманд хийж үүрч ирэв. Жур ирж уулзав.“Охин хэнийх билээ?” Ямар хэргээр ирэв чи? Гэв. “Ма баяны охин Арлан гуа билээ би. Ахай минь, чамаас нутаг гуй гэж илгээв ” гэнэ. “Чи одоо энд суузна” гээд идээг аваачиж эхдээ өгөв. Жур охины дэргэд ирэхэд охин унтаж байв. Жур эцгийнх нь адуунд очиж унага орхисон гүүний унагыг авч ирэв. Охины хормойд хүчиж тавив. Жур охиныг “бос, бос” гэв. Охин сэрж дээш сууна. “Яасан нүгэлт  охин билээ?”Яасан чивэлт охин ирэв чи, миний дэргэд? Эцэгтэйгээ сэтгэлтэй болбол морины толгойтой хүүхэд төрнө. Ахтайгаа сэтгэлтэйгээ болбол морины дэлтэй мэт хүүхэд төрнө. Дүүтэйгээ сэтгэлтэй болбол морины сүүлтэй мэт хүүхэд төрнө. Энгийн улс хятад боолтойгоо сэтгэлтэй болбол морны дөрвөн хөлтэй мэт хүүхэд төрнө. Чи нүгэлт охин бос“ гэв. “Ээ! энэ надад юу хэлнэм?” гэж охин босон харайв. Охины хормойноос унага унав. “эвий, Эвий! Яасан нүгэлт билээ? Яасан чивэлт билээ? Яая би? Авай Жур үүнийг минь хүнд бүү хэл. Чи намайг ав” гэв. “Үнэн үү?” гэв. Охин: “Үнэн” гэв. “Үнэн бол үүнийг минь долоо” гэж чигчий хуруугаа хатгаж цусыг нь долоолгов. Унагны сүүлийг авч “Сүйлэх минь энэ” гэж охины хүзүүнд нь гөрөөд уяж өгөв. “Эцэг чинь ганц хотоор иртүгэй (ирж нутаглатугай )! Нутгийн бус хошууны хүнийг бүү халгаа” гэв. Охин харав.

Жур Цотонг хазааргүй морь унуулан хөөв.

Тэр худалдаачдыг явуулаад Жур тэр гэрийнхээ гадуур өргөст модоор өндөр шөрөг босгов. Ганцхан үүд гаргав. Түүндээ гучин алд төмөр аргамж хийв. Хоёр гурван алд гадас хийв. Нэг гадсаа алтан дэлхийд шааж хаалгандаа төмөр аргамжаар урхи хийж морьтой хүн багтаж орох тийм чөлөөтэй шахав. Бялуунуудыг хурааж ирж дэргэд нь тавив. Худалдаачин Цотонгийн гэрийг дайрав. Цотон ноён угтаж ирж асуув. Мөн худалдаачин өөрийн үг болгон Журын үгсийг тоолж хэлэв. Цотон ноён “сайн” гэж хар морио унаж, саадгаа бүсэлж Энхрэхийн  Зоонд хүрэв. Жур хувилгаанаар мэдэж аргамжааныхаа дэргэд үхсэн мэт хэвтэнэ. Цотон ноён хүрч ирэв. Хар морь нь хаалганаас айж үргэнэ. Мориныхоо толгой түрүүг савж гуядна. Морь давхиж шурган ортол төмөр аргамжаанд торов. Жур босон гүйн ирж, нэг гурван алд гадсаа суга татаж авав. Аваад биеийг моринд давхарлаж ороож хүлэв. Хүлээд Цотонгийн морь биеийг гөвшив. Гөвшиж гөвшиж хоёр гадсаа аваад мөн морины хүлээсийг тавьж (хазарыг авч) илгээв. Хар морь нь үсэд аван очив. “Энэ Цотон ноён галзуурав уу яав?” гэж хүн элдэж (хөөж ) үл гүйцнэ. Сарвас хийж барья гэв. Баригдахгүй дутаана. Цотон ночн хүнд эс баригдсаар долоо хонов. Төвд улс Цотонгийн гадуур авлаж тэргээр гурван двхар хүрээлэв. Ав түрсээрирж Цотонг ноцож барив. Төмөр аргамжийг тайлж авав. Мориноос нь буулгав. Цотон ноён гэлдэрхийлж байв. "Цотон авгай! Яав?” гэж бүгдээр “Олон худалдаачин миний гэрийг дайрч ирэхэд Журыг үхэж үү, амьд байна уу? гэж асууув би. Үхэж гэж над худал хэлжээ. Тэр худалдаачны эхийг нь алав уу би, эцгийг нь алав уу би? Гэж байна чи. Чиний эх эцгийг одоо Жур алав уу? Нэгэнт үхэх газарт байна чи. Зоонд түүнийг хөөж орхив чи. Чамайг жанчсаар алавч болох байсан” гэж донгодов. Донгодсон хойно бүгд улс тархав.

Цотон Журыг дахин хєєв.

Цотон ноён бас үзэн ядан хүрч хэлэв: “Энэ өдрөөс нутаг  хуваая. Болжморын хоолойгоор бид нутаглая. Энхрэхийн зоонд Жур, эх хоёул очиж нутагла” гэв. Жур “За” гэж инээв. “Эвий! Авай минь, юу гэж инээнэ чи? гэж уйлав эх нь. “Чамайг байгуулсан сайн хөвгүүн төрөв үү гэж баярлаж билээ. Барсан муу хөвгүүн төрсөн аж. Авай минь! Энхрэхийн зоо гэгч зун бороо үл орох, өвөл цас их орж, үргэлж шуурга болж байх бишүү. Аргал түлээгүй, гөрөөсгүй, тийм хувхай газар гэлээ тэр. Авай чи бид хоёрыг үртүгэй гэж илгээнэ бишүү. Цотон ночны улсын дэргэд сууж өрмөг нөхөж амиа тэжээе бид” гэв. “Эжий минь, дуу! Эм хүн чи үл мэднэ. Ямаа ижлээ эрэм гэлээ. Мөргөлөд хагацам гэлээ. Эм хүн хань эрэм гэлээ. Хэрэлдэж хагацам гэлээ. Эжий минь яв” гэж эхийгээ аван очиж нутаглав. Журыг хүрч нутагласан хойно Энхрэхийн зоо өлзийт сайн нутаг болов. Их далайгаас үүїдээр ус урсаж ирэв. Гэр дээгүүр нь хамаг мод ургуулав. Тэр газарт Жур “Цахирмаг хоолт” нэр өгөв. Энхрэхийн зонд Жур гөрөөлж явтал Таскийн (Тажигийн) Эрдэнэ хааны таван зуун худалдаачин Хятадын Дайвун хаанд очиж(сангийн эд) авч харьж одно. Тэдэнд хүний хоёр хар нүднээс биш үгүй юм үгүй ажээ. Тэр худалдаачинд үл чадах юм үгүй. Жур түүнд нэг бүлэг хувилгаанаар хорин хүн болгон хүрэв. Нэг бүлэг хувилгаанаа хатгаг зөгий хэдгэнэ болгож хүрэв. Тэр улсыг тэд ээрэв. Таван зуун худалдаачин явах аргаа эс олов. Үхэх нь ойртож байв. “Ай хайрхан богд, бид үл мэднэм биш. Энэ санг минь авъя гэнүү чи? Дураа мэдэж ав. Манийг дагуулж нөхрөө болгоё гэнүү чи? Бид чамд болъё” гэв. “Зөв, яв“ гэж авч одов.“Энд хоншим бодисадын сүм мэт гэр барьж өг. Алтан, мөнгөн, төмөр, чулуугаар хольж барьж өг” гэв. Таван зуун худалдаачин их далай дээр чулуугаар гүүр тавив. Аврага чулуугаар багана босгов. Унийг төмрөөр хийв. Тугалгаар цонх хийв. Тэр цонх бүрт гал эрдэнэ шигтгэв. Гэрт нь гэрэл оруулж хийв. Дээврийг мөнгөөр доторлон алтаар гадарлаж хийв. Нурууг гал эрдэнээр байгуулж хийв. Одоо тэр дотор нь хоншим бодисадын биеийг босгов. Гэр дотрох дөрвөн өнцөгт нь дөрвөн гэрэлт гал эрдэнэ уяв. Хоншим бодисадын өмнө нь нэгэн чандмань эрдэнэ уяв. Гүүрийн чулууг сугалав. Түүнээс рашааны ус урсав гэр дотор нь таван зуун худалдаачин үг айлтгав: “салхинд үл гажих, бороонд үл эвдрэх зүйл хийж үл эрэх, рашааны ус үл эрэх, элдэв зүйл төгссөн мэт санаж барив бид. Ай! Мэргэн хаан сэтгэлд чинь таалагдав уу? ” гэв. “Барам (хөөрхий )! Таны зөв. Одоо би таныг хариулъя Та минь төвдийг дайрч харих буюу? Биштээгүүрт явах буюу?” “Дайрч очно” гэв. “Цотонгийн гэрийг дайр. Танаас ирж тэр асуунам за: “Энхрэхийн Зоо дайрч ирэв үү?” гэнэм за. “Дайрч ирэв” гэв. “Манай тэнд нэгэн муу нусгай Жур Хоншим бодисадын сүм босгож чулуу, төмөр, мөнгө, алт, шил эрдэнэ, тугалга энэ бүгдээр хольж барьсан ажээ. Журын бие нь үхэж, тэр гэр нь эзэнгүй байв. Цотонд ингэж хэлээрэй” гэв.

Жур, Ир Тонгорог мангасыг алав.

Тэр цагт Ир Тонгорог нэрт мангас тэнгэрт дэвшүүлж тулгаж барьсан Хүрмэ нэрт суварганы оргил дээр гарч суух ажээ. Өглөөний нарыг өрнө зүгийн хүнд үл үзүүлж, үдийн нарыг дорно дахь хүнд үл үзүүлж, хүнийг хоногийн газраас харж үзээд үдийн газраас өрөвхийгээд залгихын Жур мэдэж чивэлт халтар тарвагыг ухаж тарвагачлах хүн болон хувилж хүрэв. Суврганы ёроолоор нүх ухаж хэвтэв. Мангас дуудаж асуув. “чи юун хүн буй? “Ай хайрхан чамд алдах ёсон үгүй. Би үгүйтэй яданги хүн, тарвагчилж тарвага алж явна. Энэ нүхэнд тарвага орж, тарвга ухаж хэвтнэм би” гэв. Мангас дуугүй суув. Сувраганы наад ёроолоос тэртээх ёроолыг хөндийлж ухаад суврагын түлхэж орхив. Суврага унаж дөрөв таван анги болов. Мангас сувраганы үзүүр дээрээс нь унаж бяцарч үхэв. Жур түүнийг алаад харьж ирэв. Хэлтгий хар цачраа ачаалаад эхтэйгээ явав. Их улсдаа хүрэв. Цотон ноён үзээд “эвий” гэв. Жур “Юу вэ?” гэв. “Чамайг Цас долоон албин барьж идэв гэж хэлэв. Цас долоон албиныг алаад агтыг авч ирэв гэж хэлэв над” гэв. “одоо Цас бид хоёрыг яая гэнэт чи одоо?” гэв. Цотон ноён: “Эх нь яа гэвэл тэгнэ” гэв. “Эцэг эхдээ Цас намайг юу гэж гүжир хэлэв?” гээд явав.

Цас Журыг эргэж очив.

Жур хэлтгий хар цачрынхаа гадна долоон албины хөл морь, гурван зуун хал улсын хөл морь, тэр олон агтаа гаднаа зогсоож байв. Цас Чихэр ах нь уйлав: “Нусгай Журыг минь Цотон ноён нүд муулж долоон албинд барьж идтүгэй гэж илгээлээ. Долоон албин барьж идэв үү? Идсэн бол долоон албинтай тэмцэж үхье би. Амьд болбол дүүдээ золгоё би” гэж жигүүрт бор морио унав. Цавдат ялтсан хуягаа өмсөв. Дуурсахуй нэрт дуулгаа эрдэнэт тэргүүндээ өмсөв. Гучин цагаан сумаа дүрэв. Догшин хар нумаа барив. Хүрмэй нэрт цод цас болд илдээ зүүв. Болморын хоолойг өгсөж явав. Болморын хоолойн эхэнд олон адуу байхыг үзэв. Жигүүрт бор морио нууж уяв. Хүрмэй нэрт цул болд илдээ суга татав. Сэмхнээр цөм цөм гэж гүйж шагайж ирэв. Үзтэл нусгай Жур гэртээ хөлөрч дээлээ тайлж сууна. Цас Чихэр сэлмээ дүрэв. Гүйж оров. “эвий! Цас минь” гэж босон гүйн тэврэлцэн уйлалдав. Гэсэр, Цас хоёулыг уйлж байхад алтан дэлхий бүгд догдлон хөдлөв. “Цас минь намайг үхсэн байвал долоон албинтай алалдвал гэж ирсэн чинь энэ байна. Амьд болбол надад золгоё гэж ирсэн чинь энэ байна. Баатрын чинь бэлэг шинж энэ байна. Авай минь! дуу” гэж алтан дэлхий нь тавьж номхотгов. “Авай минь! Би чинь нусгай Жур биш буй. Арван зүгийн эзэн ачит Гэсэр мэргэн хаан би мөн. Үүнийг минь хүнд бүү хэл авай минь! Арван таван насандаа хүртэл хамаг догшдыг Жур биеэр явж номхотгох болно би Тэр дээр Гэсэр биеэ үзүүлж таныгаа дагуулах буй би” гэв. Цас Чихэр инээв. Жур хэлэв: ”Чи урьд харь. Би хойноос чинь очъё” Энэ гурван зуун агтыг минь тэр муу эцэгт минь аваачиж өг. Энэ долоон морийг чи ав. Авай минь, би харив. Цотон ноён угтаж асуув. “Цас чи энэ олон агт хэнээс авав чи?” гэж асуув. “Журыг долоон албин барьж идлээ. Би долоон албиныг алж, агтыг авч ирэв.” Гэв “Тэр муу үхвэл үхтүгэй. Чи минь л мэнд ирсэн сайн” гээд явав. Эцэгтээ гурван зуун агт өгөв.“за надаас өөрцгүй байна. Энэ хүүхэд минь” гэж өвгөн баярлав.

(Тєдий  цотон  ноён Цасын гэрт очоод “Морь  єгье гэсэн билээ. Єг. ” гэв. Цас Чихэр  єгїїлрїїн: “Энэ  муу Цотон  чи Журыг  минь  долоон албинд  илгээж  алуулаад надас  морь авна  гэх чинь  юу вэ? Журын тєлєє  чамайг алъя ” гээд  илдээ  барьж  босоход  Цотон  ноён ихэд айж гэрээс  гаран  мориндоо  харайж  мордоод  дуьааж  харив)

Үсгийн фондны залруулга

БУУЛГАГҮЙ ЕРТӨНЦ блогийн МИНИЙ ХЭНЗ ХУРГА БОЛ НИНА ЮМ

ªº áè ãýäýã õ¿í ëóò ëóò íýýëòèéí ¿åä àìüäàð÷ áàéãàà þì áàéíà. Ìóíäàã ìóíäàã îíîë ÿðüñàí, íýýëò õèéñýí õ¿ì¿¿ñ ë õàà ñàéã¿é áàéõ þì. Òýðõ¿¿ íýýëòèéã àãóó õ¿ì¿¿ñ õèéæ òààðíà äàà ãýæ áîääîã õýâýýðýý áàéãàà.

Äýýð ¿åä þì áàéíà, Чикаго хотын химич Сатори Като ãýäýã õ¿í хамгийн анхны нунтаг түргэн уусдаг кофег санаачилжээ.  Ýíý áîë îäîîãîîñ 110 æèëèéí ºìíº, ìàíàé óëñ Ìàíæèéí áóóëãàí äîð áàéõàä áîëñîí ¿éë ÿâäàë àæýý. Тэрáýýð анх Гватемалд ажиллаж байхдаа мөнгөн өнгөтэй кофе чанагч дээр нь энгэсэг шиг тунадас буусныг анзааржээ. Èéíõ¿¿ туршилт хийсýýð түргэн уусах кофег бүтээн үйлдвэрлэж эхэлñýí áàéõ.

Õ¿í òºðºëõòíèé õàìãèéí òîì îëîëò, íýýëò áîë ãàë, äóãóé, èíòåðíýò ãýäýã. Ýíý ãóðâûí íºëººãººð ë áóñàä íü  ãàð÷ èðñýí áàéëã¿é. Ìºíººõ êîôå ÷ ìºí àäèë.

Íýýëò ãýñíýýñ ìàíàé õîðîîíû Áóëüäîê Ï¿ðýâýý õàæóó àéëûíõàà àðâàí òàâàí íàñòàé õ¿¿ã àðõè àâ÷ ºãñºíã¿é ãýýä õàìðûã íü íýýãýýä õàÿ÷èõñàí áàéíà. Òýãñýí Ï¿ðýâýýãèéí íàéç á¿ä¿¿í Ñàéõàíàà íàéçûíõàà íýýëòýä àòààðõàíãóóòàà õºõºº ºâëèéí õ¿éòãýýð õààëãàà äýëãýæ íýýëò õèéãýýä õàòãàà àâñàí áàéõ þì. Çà èíãýýä ë ìàíàéõàí ÷èíü íýýæ ºãíº äºº.

Çàñãèéí ãàçàð, ñóì ä¿¿ðýã, õîðîî õîðèíîîñ “íýýëòòýé õààëãàíû ºäºð” ãýäýã àíõ óäàà íýýãäýæ áàéãàà ¿¿äíèé íýýëò õèéäýã áîëîîä õýäýí îíûã ¿äýæ áàéíà. Ýíý áîë þó ÷ áèø áºãººä ¿¿íýýñ ÷ àãóó èõ îëîëò áèäýíä áàéãàà þì áèëýý. “Äýëõèéí Àãóó Èõ Óäèðäàã÷ ×èíãèñ Õààíû Îþóí Óõààíû Ñóó Çàëèéí Àêàäåìè” ãýäýã àâñààðõàí îîôèñòîé áàéãóóëëàãûã Äàâêàíàà ãýäýã àõ áàéãóóëààä “Èõ õ¿ì¿¿íèé îþóí ñàíààíû åðòºíö äýõü ÷èìýý” ãýäýã îíîë íýýñýí áàéíà. Áàñ íýã Íÿì-Ocîîî ãýäýã ìàë÷èí áàéñàí àõ “×èíãèñ Õààíû Óäèðäàõóéí Óõààíû Èõ Ñóðãóóëü” ãýäýã ìàíãàð îëîí ôàêóëòýýòòýé ñóðãóóëü áàéãóóëñàí áîë òýíä íü ìàíàé ýõ îðíû ºíöºã áóëàí òîõîé  æàëãà á¿ðýýñ íü õ¿¿õä¿¿ä èðæ ñóðäàã þì áàéíà. ̺í Ààðãàà ãýäýã àõ “Ìîíãîë ñîíãîäîã õýë áè÷ãýýð ÿðèõ” êóóðñ íýýãýýä àæèëëóóëæ áàéãààòàé òààðàëäëàà. Íýã Ýíõýýíýý ãýäýã õºäººíèé ýã÷ “Óðàí çîõèîë áà áÿñàëãàë, àðèóñàë, àìèðëàë” ãýäýã íàéìàí õóðóó çóçààí îíîëûí, íýýëòèéí (ººðºº á¿ð íýýëòèéí ÷àíàðòàé ãýæ áè÷ñýí áàéíà ëýý) á¿òýýë õýâë¿¿ëñýí áàéíà. Çà ýíý ìýòýýð íýýã÷äèéã äóðäâàë ÿàâ÷ ìèíèé íàñ õ¿ðýõã¿é íü îéëãîìæòîé áºãººä õàðèí íýýëò õèéãýýã¿é áàéãààã íü áè÷âýë äýíä¿¿ àìàðõàí áàéõ áîëîâ óó ãýæ áîäëîî.

 Ãýõäýý ýíä íýã èõ íýýã÷èéí òóõàé ÿðèõã¿é ºíãºð÷ òºâäºõã¿é íü. Ñàÿõàí íýã õè÷ýýëä ñóóõ õýðýã ãàðëàà. Äýýð ¿åèéíõ øèã õè÷ýýëèéí öàã á¿ðòãýíý ãýýä àéëãààä áàéõààð ë î÷ñîí þì ë äàà, óã íü. Ò¿¿íýýñ áèø áè ººð àæèëòàé áàéñàí þì.  Òýãñýí ÷èíü õè÷ýýë çààæ áàéãàà õ¿í íü àðâàí ¿ãíèéõýý íàéì àðàâíû òàâûã íü îðîñîîð õýëýõ áºãººä èíãýõäýý îðîñ öýýæòýé ìîíãîë áºãñòýé ÿðüäàã þì áàéíà. Þó ÷ ìýäýõã¿é áààõàí àìèòàí ñóóëãà÷èõñàí ë îíîë çààãààä áàéãàà áîëîëòîé þì. Õè÷ýýëýýðýý  ÷ õàòäàà õýë óñ ãàäàðëàäàã çàõûí õ¿¿õýä ë ìýääýã þìûã ÿðèàä ë, ÿðèõäàà ºíººõ íýýõ òîì þìàà ÿðèõã¿é, õ¿í õàð ìóóëààä ë ¿íýí òýíýãòäýã áàéãàà.

Æèøýý íü: “Áèäíèé áàãàä çààëãàäàã áàéñàí Ä.Íàöàãäîðæèéí “Ìèíèé õýíç õóðãà” ãýäýã ø¿ëãèéí õóðãà íü Íèíà þì áèëýý” ãýæ àâäãèéí. Õóðãà áîë êîîäëîãäñîí òåõò áàéñíûã áè ñàÿ ìýäëýý ÷ ãýõ øèã. Áàðàã Áóëüäîê Ï¿ðýâýý, Á¿ä¿¿í Ñàéõàíàà, Äàâêàíàà, Ààðãàà, Íÿì-Ocoîî àõ íàð øèã èõ íýýëò õèéñýí ãýäýã áàéíà ø äýý.

“Ìèíèé õýíç õóðãà áîë Íèíà þì” ãýæ çààãààä, òýðèéã íü ñîíñîîä ñóóæ áàéõ ãýæ. Êêê ãýõýýñ äýý. ªíºº Õºãøèí ÷îíî ÷èíü Öýäýíáàë óó ãýäýã øèã ë þì äàà. Õººðõèé 人 áèä.

“Õàëóóí áàéíà. Õààëãàà íýýå áàéç.

Долоон зуун хїнийг шашинд оруулав

Тэр цагт сартагчин аягачин, булаагчин гурван зуун хар иргэн Журын гэрийн ойр эм, хүүхэдтэй авлаж ирэв. Жур түүнийг хувилгаанаар мэдээд нэгэн хувилгаандаа алтан хэнхдэгтэй, мєнгєн бєгстэй, дун цагаа хумстай хүрнэ болгон наадаж гайхуулж угтан хүрэв. Тэр гурван зуун иргэн авлахаа байж хүрнийг үзэж гайхалдаж харж байв. Наран шингэхэд Жур хүрнийгээ аваар харьж ирэв. Гурван зуун иргэн тэнд хонов. Үдэш нэг хүн ирж хэлэв. “Манай нэг баахан авхай билээ. Хүрнээ өгөөч, наадуулаад өгье” гэв. “Хүрнийг минь алдвал гурван зуун агтаа өгөх буюу та?” гэв. “Өгье” гэв. “Чи сайдаасаа асууж хэлэх хүн буюу чи? Санаагаар хэлэх хүн буюу чи? Очиж асууж ир” гэв. Тэр хүн асууж ирэв. “Өгье гээд авч ир” гэв. Тэр хүн бас ирэв. “Хүрнийг чинь алдвал агт өгье гэнэ” гэв. “Хүрний минь алдуузай. Хичээ” гэв. “Тэр хүрнээр хүүхэд нь нар шингэх цаг болтол наадаад тогооны дор хөмөрч тавив. Хүрнэ нь газар ухаад” эзэндээ шөнө харьж ирэв. Жур маргааш өглөөгүүр босон очив. “Хүрнийг минь өг” гэв. Тогоогоо татаж үзвээс хүрнэ үгүй. “Хүрнэ чинь газар хөндийлж гарч явсан байна” гэв. “Хүрнэ угаасаа дээр тэнгэрээс буудаггүй, газраар явдгийг мэдсээр байж намайг шоглож өгөхгүй байна. Мэлзээний ёсоор гурван зуун агтыг өг” гэв. “Манай гуван зуун агтыг авах эрийг эр чи мөн байна" гээд (дутааж хавцал замаар нүүв) Жур хойноос нь явган дагав. Хоёр их єндєр уулын хооронд орж явтал Жур наад єндєр уулын оргил дээр гүйж гарав. Нэг их хадыг огло татаж авав. Тэр хадаар цаад уулын оргилыг цохи. Цаад өндєр уулыг өргєж хєдєлгєхєд наад уул бас хєдлєв. Хоёр уулыг өргөе хєдєлгєж байхад тэр уулын чулуу доор гурван зуун хүний морь биеийг цохиж байв. Нааша Журын зүг дутаавал бас мєн урьд ёсоор унагаж байв. “За, хайрхан богд, алахын муугаар алах нь, Чи ямар зарлиг болгонмо? Чиний зарлигаар болъё бид” гэв. “Над зарлиггүй биш үү. Хүрнийг минь өг” гэв. “Хүрнэ чинь үгүй болжээ. Чиний зарлигаар болъё” гэв. Миний зарлигаар болох болбол сахал үсээ ав. Ном шашинд ор. Бацаг сахил ав. Гэв. Эр эмгүй булт ирж сахал үсээ бүгд авав. Тэднийг ном шашинд оруулаад гурван зуун агтыг аваад харьж ирэв, Гэсэр.

Жур долоон албины алав.

Жур эхдээ гал цахиж өгөөд гөрөөлөхөөр явав. Жур хоёр долоон оготно алж идэв. Нэг долоон огогтныг шарав. Нэг долоог чанав. Үдэш суутал долоон албин өмнөө хүн бөгтөрч, хойноо зуун морь бөгтөрч ирэв. Жур угтаж гарав. “ээ! Арван зүгийн эзэн Гэсэр мэргэн хаан юунд гарав чи? Бид айж үхэх биш үү?”гэв. Жур өгүүлрүүн: “Таны хуурахыг би мэдэв. Та өдрийн долоон зуун хүн, долоон зуун морь, заяатай заяагүйг барьж иднэм гэж Цотон авгай намайг  идтүгэй гэж илгээв. Хойд өдөр биш хүнийг өгье гэнэ.” гэв. “Арван  зүгийн эзэн ачит Гэсэр Мэргэн хаан, энэ зарлиг чинь юу  вэ?” Бид айж үхнэ” гэв. “За та намайг үл идэх болбол миний муу гэрт бууж цай шөл зооглож морд.” гэв. Долоон албин мордов. Жур хэлэв: “Би танд нэгэн бэлгээ үзүүлье. Та нар долоон хөл морио над өг” гэв. “ээ! долоон хөл морио өгвөл бид юу уная ” гэж өвөр хоорондоо зөвшин хэлэлцэв. Жур хэлнэ: “энэ миний долоон цагаан модыг унаж од. Уулыг огтол гэв. Галыг тасал гэв. Хадыг хамхи дайр гэв. Бутыг булга дайр гэв. Далайн тасал гэж уралдаж яв.” гэв. “Таны долоон хөл мориноос нэн сайн морь болмой за энэ минь” гэв. Долоон албин”За” гэж бууж гүйж, баярлаж ирж унан явав. Явахдаа уулыг огтол гэв. Мєн Гэсэрийн хэлсэн үгээр уралдаж явав. “өчнөөн бид хурдан морьтой болсон байна. Далайд нэн сайн гэлээ. Далайд орвол сайн гэж билээ“ гэж уралдаж оров. Долоон албин далайн ёроолд унаж үхэв. Долоон цагаан морь эзэндээ харьж ирэв. Долоон албиныг Гэсэр хувилгаанаар алав. Долоон хєл морийг авав.