1. Энэхүү Аудитын Олон улсын стандартын зорилго нь санхүүгийн тайлангийн аудитын явцад олж авах аудитын нотлох зүйлийн тоо хэмжээ болон чанар, гүйцэтгэх аудитын горим, олж авсан аудитын нотлох зүйлийг тухайн аудитор хэрхэн ашиглах талаар стандарт тогтоож, удирдамжаар хангахад оршино.
2. Аудитор нь бодит байдалд нийцсэн үндэслэлтэй дүгнэлт гаргахын тулд аудитын дүгнэлтийн суурь болохуйц хангалттай хэмжээний, зохистой аудитын нотлох зүйл олж авсан байх ёстой.
АУДИТЫН НОТЛОХ ЗҮЙЛИЙН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ
3. “Аудитын нотлох зүйл” гэдэг нь аудитор аудитын санал дүгнэлтийн үндэслэл болгон ашигласан бүх төрлийн мэдээлэл бөгөөд мөн санхүүгийн тайланд тусгагдсан нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтүүд болон түүнтэй адилтгах бусад төрлийн мэдээллүүд байж болно. Аудиторууд олж авсан бүх мэдээлэлдээ найдвар тавьж болохгүй. Аудитын нотлох зүйл нь аудитын үйл ажиллагааны туршид гүйцэтгэсэн аудитын горимоор олж авсан нотлох зүйлээс бүрдэх бөгөөд байнгын болон хүлээн зөвшөөрсөн үйлчлүүлэгчид зориулсан пүүсийн чанарын хяналтын горим болон өмнөх аудитын үйл ажиллагаа гэх мэт бусад эх сурвалжаас олж авсан аудитын нотлох зүйлүүдтэй холбоотой байдаг.
4. Нягтлан бодох бүртгэлийн бичилт нь ерөнхийдөө электрон сангийн бичилт, чек, падаан, гэрээ хэлцлүүд, төв болон салбарын тайлан, журналын бичилт, зардлын тооцоо болон хуваарилалтыг дэмжих дэлгэрэнгүй тооцоолол зэрэг албан ёсоор журналын бичилтэд тусгагдахгүй санхүүгийн тайлан дахь бусад зохицуулалтууд гэх мэт дэмжих туслах бичилтүүд болон үндсэн бичилтүүдээс бүрдэнэ. Нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтүүдэд ажил гүйлгээг ихэвчлэн электрон хэлбэрээр үүсгэж, бичиж боловсруулан тайлагнаж байна. Иймд нягтлан бодох бүртгэлийн бичилт нь санхүүгийн тайлагналын мөн чанар зорилго болон үйл явцын талаархи бүх үзэл бодлыг дэмжиж байгаа бөгөөд нээлттэй мэдээлэл бүхий нэгдмэл системийн хэсэг мөн эсэхийг тодорхойлно.
5. Удирдлага нь нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтүүд болон тэдгээрийн мөн чанарт үндэслэн санхүүгийн тайлангуудыг бэлтгэх үйл ажиллагаанд хариуцлагатай хандах ёстой. Аудитор зарим аудитын нотлох зүйлийг бүртгэлийн бичилтийг шалгах замаар олж авдаг. Жишээлбэл тойм болон дэлгэрэнгүй шинжилгээ, санхүүгийн тайлагналын үйл явцыг дахин гүйцэтгэх, зарим мэдээллийн хэрэглээ болон төрлийг холбож зохицуулах гэх мэт. Дахин гүйцэтгэх гэдэг нь аудитор санхүүгийн тайлангуудыг зөвшөөрөхдөө болон нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтүүдийг хийхдээ зохих дарааллын дагуу хийсэн эсэхийг хянах аудитын горим юм. Хэдийгээр нягтлан бодох бүртгэлийн бичилт нь дангаараа аудитын хангалттай нотлох зүйл болж чадахгүй боловч аудиторын олж авсан бусад аудитын нотлох зүйлтэй нийлэн аудитын дүгнэлтийн үндэс болдог.
6. Аудитор нь уулзалт ярилцлага, гуравдагч этгээдийн баталгаа, шинжилгээний тайлан, гол өрсөлдөгчийн талаархи адилтгах мэдээлэл, дотоод журам зэрэг бусад мэдээллийг аудитын нотлох зүйл болгон ашиглахаас гадна, ажиглалт хийх, асуулга явуулах, үзлэг шалгалт хийх зэрэг аудитын горимуудаар аудитад холбогдох мэдээллийг олж аван бусад мэдээллийг баяжуулах, эсвэл одоо байгаа дүгнэлтийн хүрээг үндэслэлтэйгээр нэмэгдүүлэх боломжтой болно.
ХАНГАЛТТАЙ ХЭМЖЭЭНИЙ ЗОХИСТОЙ АУДИТЫН НОТЛОХ ЗҮЙЛ
7. Хангалттай гэдэг нь аудитын нотлох зүйлийн тоо хэмжээний хэмжигдэхүүн юм. Харин зохистой гэдэг нь аудитын нотлох зүйлийн чанарын хэмжигдэхүүн бөгөөд энэ нь холбогдох батламж мэдэгдэл болон илчлэл, мөн ажил гүйлгээний төрөл, балансын дансууд дахь алдааг илрүүлэх, эсвэл тэдгээр нь холбогдолтой бөгөөд найдвартай, үнэн зөв гэдгийг дэмжиж байдаг. Хэрэгцээтэй аудитын нотлох зүйлийн тоо хэмжээнд нь алдааны эрсдэл /их хэмжээний эрсдэл нь байж болох, илүү их аудитын нотлох зүйлийг шаардана/ болон аудитын нотлох зүйлийн чанар /өндөр чанар нь бага хэмжээгээр шаардана/ нөлөөлдөг. Ийм учраас аудитын нотлох зүйлийн хангалттай болон зохистой байдал гэдэг нь харилцан уялдаатай байдаг. Хэдий тийм боловч их хэмжээний аудитын нотлох зүйл олж авснаар түүний чанаргүй байдлыг нөхөж чадахгүй.
8. Иж бүрэн аудитын горимыг гүйцэтгэн тодорхой батламж мэдэгдлүүдэд хамааралтай аудитын нотлох зүйлийг хангаж болох боловч энэ нь бүх нотлох зүйл гэсэн үг биш юм. Жишээлбэл тайлангийн үеийн эцсээс хойшхи авлагын цуглуулалт, баримтуудын уялдаа болон бичилтүүдийг шалгах нь оршин байх болон үнэлгээ гэсэн батламж мэдэгдлийн аль алиных нь талаарх аудитын нотлох зүйлийг хангах боловч тайлангийн үеийн эцэс дэх тасалбар болголтын зохистой байдлыг бүрэн хангахгүй. Өөрөөр хэлбэл аудитор нь аудитын нотлох зүйлийг ихэвчлэн өөр өөр эх сурвалжаас олж авах, эсвэл өөр өөр шинж чанартай ижил батламж мэдэгдлээс олж авдаг. Жишээлбэл аудитор сэжигтэй дансуудын үнэлгээ болон зөвшөөрөлтэй холбогдох аудитын нотлох зүйл олж авахдаа дансны авлагын насжилт болон дараагийн удаагийн авлагын цуглуулалтын шинжилгээг хийж болно. Цаашид тодорхой батламж мэдэгдэлтэй холбоотой аудитын нотлох зүйл олж авахдаа жишээлбэл бараа материалын физикийн шинж чанарыг бусад батламж мэдэгдэл /тухайлбал бараа материалын үнэлгээ/-тэй холбоотойгоор олж авсан аудитын нотлох зүйлээр орлуулах боломжгүй юм.
9. Аудитын нотлох зүйлийн найдвартай байдал нь олж авсан эх сурвалж болон түүний шинж чанар болон хараат бус шинж чанараас хамаарна. Гаднах эх сурвалжаас чухал ач холбогдолтойг санал болгох, нэгтгэх гэх мэтээр олж чадах аудитын нотлох зүйл нь найдвартай байдлыг илэрхийлж болно. Гадаад эх үүсвэрээс олж авсан аудитын нотлох зүйлийн мөн чанар, олж авсан мэдээллийн найдвартай байдалд нөлөөлж болох нөхцөл байдал байгаа эсэхийг тодорхойлох шаардлагатай. Жишээлбэл хэрэв боловсролтой бус эх үүсвэр бол хараат бус гадаад эх үүсвэрээс олж авсан аудитын нотлох зүйл нь найдвартай биш байна. Иймээс аудитын нотлох зүйлийн найдвартай байдлын талаархи гадна оршин байгаа дараах нөхцлүүдийг мэдэж байх хэрэгтэй юм.
• Аж ахуйн нэгжийн гаднах хараат бус эх үүсвэрээс олж авсан аудитын нотлох зүйл нь илүү найдвартай байдаг.
• Аж ахуйн нэгжийн албадан шалгасан шалгалт нь үр дүнтэй байх үед дотоод эх үүсвэрээс авсан нотлох зүйл нь найдвартай байдаг.
• Аудиторын өөрийнх нь шууд олсон нотлох зүйл нь (жишээлбэл хяналтын тухай, мэдүүлгийн тухай ажиглалт) дүгнэлт эсвэл шууд бусаар олж авсан аудитын нотлох зүйлээс (хяналтын тухай, мэдүүлгийн талаарх асуулга) илүү найдвартай байдаг.
• Электрон хэлбэрээр болон цаас, эсвэл бусад арга хэрэгсэл дээр баримттай байгаа аудитын нотлох зүйл нь илүү найдвартай байдаг. (Жишээлбэл уулзалт, ярилцлагын бичлэгийг бичиж авах нь аман мэдүүлгээс илүү найдвартай)
• Жинхэнэ баримтаас олсон аудитын нотлох зүйл нь түүний фото хуулбар эсвэл үл ялгагдах хуулбараас олсон аудитын нотлох зүйлээс илүү найдвартай байдаг.
10. Аудитор нь цөөн тохиолдолд баримт бичгийг гэрчлэхдээ бэлтгэгдсэн аудитор байхгүй үед гадны шинжээчид найдан түүний гэрчлэлийг ашиглаж болно. Хэдийгээр аудитор нь аудитын нотлох зүйлд ашиглагдсан мэдээллийн найдвартай байдлыг авч үзэх боловч фото хуулбар, үл ялгагдах хуулбар, кино зураг болон бусад электрон баримт бичгүүдийг хянан үзсний үндсэн дээр ашиглаж болно.
11. Аж ахуйн нэгжийн гаргасан мэдээллийг ашиглан аудитор аудитын горимуудыг гүйцэтгэхдээ тухайн мэдээллийн хүчин төгөлдөр байдал болон үнэн зөв байдлын талаархи аудитын нотлох зүйл олж авах ёстой. Журмын дагуу аудитор нь хангалттай хэмжээний, хүчин төгөлдөр болон үнэн зөв байх шаардлагад үндэслэсэн аудитын горимууд дахь мэдээллээс найдвартай аудитын нотлох зүйл олж авна. Жишээлбэл борлуулалтын дэвтэрийн бичилт дэх хэрэглэгдэж байгаа стандарт үнээрх аудитын үйл ажиллагааны орлого, аудиторын авч үзэх борлуулалтын дэвтэр дэх мэдээллийн үнэн зөв болон хүчин төгөлдөр байдал мөн үнийн мэдээллийн үнэн зөв байдлыг аудитор авч үзнэ. Өөрийн аудитын горимын салшгүй хэсэг болох аудитын нотлох зүйл олж авах үеийн мэдээлэлд нэмэлт биет аудитын горимыг хамтатган гүйцэтгэснээр аж ахуйн нэгжийн мэдээллийн системээр бэлтгэгдсэн мэдээллүүдийн үнэн зөв болон хүчин төгөлдөр байдлын талаарх аудитын нотлох зүйл олж авч болох эсэхийг тодорхойлно. Зарим тохиолдолд мэдээллийг дэмжих болон бэлтгэсний дараах хяналтын тестээр мэдээллийн үнэн зөв болон хүчин төгөлдөр байдлын талаархи аудитын нотлох зүйл олж авсан эсэхийг аудитор авч үзнэ. Үүнээс гадна аудитор нь зарим тохиолдолд нэмэлт аудитын горимууд шаардлагатай байгаа эсэхийг шийдвэрлэнэ. Жишээлбэл мэдээллийг дахин тооцоолоход “аудитын арга барилд туслах компьютер” ашиглахыг эдгээр нэмэлт аудитын горимд багтаах эсэх
12. Аудитор бие даасан аудитын нотлох зүйлээс гадна ялгаатай шинж чанар болон ялгаатай эх үүсвэрээс олж авсан аудитын нотлох зүйлээс их баталгааг олж авч болно. Үүнээс гадна ялгаатай шинж чанар болон ялгаатай эх үүсвэрүүдээс олж авсан аудитын нотлох зүйл нь бие даасан аудитын нотлох зүйлээс найдваргүй байж болно. Жишээлбэл байгууллагын хараат бус эх үүсвэрээс авсан мэдээлэл нь удирдлагын гаргаж өгсөн мэдээллийг батлах тохиолдол байж болно. Эсрэгээр нэг эх үүсвэрээр олж авсан аудитын нотлох зүйл нь өөр нэг эх үүсвэрээс олж авсан нотлох зүйлтэй нийцэхгүй байж болно. Энэ үед аудитор нь аудитын нэмэлт горим гүйцэтгэн нийцэхгүй байгаа мэдээллийг ялгах шаардлагатай.
13. Аудитор нь аудитын нотлох зүйлд шаардлагатай мэдээллийг олж авахад гаргасан өртөг болон түүний хэрэгцээтэй байдлын хоорондох хамаарлыг анхаарч үздэг. Энэ нь их зардал, ажиллагаа шаардаж олж авсан мэдээлэл нь үндэслэл багатай байвал тухайн аудитын горимыг сонгохоос татгалзах хэрэгтэй. Аудитын дүгнэлтийн хэлбэрийг тодорхойлохдоо аудитор нь байгаа бүх мэдээллээ шинжлэх шаардлагагүй. Учир нь түүвэрлэлт болон сорил, бусад арга техник, ур чадвараа ашиглан дүгнэлтэнд хүрэх бүрэн боломжтой. Мөн аудитор нь нилээд үнэмшилтэй, шийдвэрлэх аудитын нотлох зүйлд итгэх хэрэгтэй. Аудитын нотлох зүйл нь үнэмшил багатай бөгөөд хангалтгүй бол аудитор нь нэмэлт баталгаа олж авах хэрэгтэй. Аудитор нь аудитын дүгнэлтийг дэмжих хангалттай хэмжээний, зохистой аудитын нотлох зүйлийн тоо хэмжээ болон чанарыг үнэлэхдээ мэргэжлийн үл итгэх үзэл болон мэргэжлийн шийдлийг ашиглана.
АУДИТЫН НОТЛОХ ЗҮЙЛ ОЛЖ АВАХАД БАТЛАМЖ МЭДЭГДЛИЙГ АШИГЛАХ НЬ
14. Удирдлага нь аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаа болон шинж чанарыг тусгасан санхүүгийн тайлангуудыг үнэн зөвөөр илэрхийлэх үүрэгтэй
15. Холбогдох илчлэл болон санхүүгийн тайлангуудын олон төрлийн элементийн илчлэл болон танилцуулга, хэмжилт, хүлээн зөвшөөрөлтийн талаархи ил болон далд утгатай удирдлагын батламж мэдэгдэл нь санхүүгийн тайлагналын тогтолцооны дагуу санхүүгийн тайлангуудыг үнэн зөв болон шударгаар /холбогдох бүх материалыг шударгаар илэрхийлсэн/ харуулсан гэдгийг илэрхийлнэ.
16. Аудитор нь балансын дансууд, ажил гүйлгээний төрөл дэх материаллаг алдааны эрсдлийн үнэлгээний суурь тогтоох болон нэмэлт аудитын горимуудыг төлөвлөх болон гүйцэтгэх замаар хангалттай хэмжээний илчлэл болон танилцуулга бэлтгэхдээ батламж мэдэгдлүүдийг ашиглана. Аудитор нь батламж мэдэгдлүүдийг ашиглан эрсдлийн үнэлгээнд суурилсан аудитын горим болон илэрсэн алдааны боломжит өөр өөр төрлүүдийг тооцож үзснээр тохиолдож болох эрсдлийг үнэлдэг. Бусад АОУС-тууд онцгой нөхцөл байдалд аудитор нь батламж мэдэлдлүүдийн түвшинд олж авсан аудитын нотлох зүйлийг хэрэглэхийг зөвшөөрдөг.
17. Аудиторт ашиглагдах батламж мэдэгдлүүдийг дараах байдлаар ангилан үзнэ.
(a) Тайлант хугацааны аудитад хамаарах ажил гүйлгээ болон үйл явдлын талаархи батламж мэдэгдлүүд
I. Тохиолдсон байх: байгууллагад хамаатай ажил гүйлгээ болон үйл явдал нь тохиолдсон бөгөөд бүртгэгдсэн байх
II. Иж бүрэн байх: бүх ажил гүйлгээ болон үйл явдлыг бүртгэсэн.
III. Үнэн зөв байх: Ажил гүйлгээ болон үйл явдлуудыг дүн болон бусад мэдээлэлтэй холбогдуулан зохистой бүртгэсэн
IV. Тасалбар болголт: ажил гүйлгээ болон үйл явдлууд нь нягтлан бодох бүртгэлийн зөв тайлант хугацаанд бүртгэгдсэн.
V. Ангилал: ажил гүйлгээ болон үйл явдлууд нь зөв дансанд бүртгэгдсэн.
(b) Тайлант хугацааны эцэс дэх балансын дансуудын талаархи батламж мэдэгдэл
I. Оршин байх: хөрөнгө, өр төлбөр, өмчийн эздийн сонирхол оршин байгаа
II. Эрх ба үүрэг: байгууллага нь хөрөнгийг эзэмших болон хянах эрхтэй бөгөөд байгууллагын өр төлбөрүүдийг төлөх үүрэг хариуцлагатай
III. Иж бүрэн байх: бүх хөрөнгө, өр төлбөр, өмчийн эздийн сонирхолыг бүрэн бүртгэсэн
IV. Үнэлгээ ба хуваарилалт – хөрөнгө өр төлбөр өмчийн эздийн сонирхолыг зохистой дүнгээр санхүүгийн тайлангуудад тусгасан бөгөөд ямар нэгэн үнэлгээ болон хуваарилалтын дүнд бий болсон зохицуулалтыг зохистой бүртгэсэн
(c) Илчлэл болон танилцуулгын талаархи батламж мэдэгдэл
I. Тохиолдсон байх болон эрх ба үүрэг: байгууллагад хамаатай ажил гүйлгээ, үйл явдал, болон бусад тохиолдсон асуудлуудыг илчилсэн.
II. Иж бүрэн байх: бүх илчлэлүүдийг санхүүгийн тайлангуудад бүрэн багтаасан.
III. Ангилал болон ойлгомжтой байх: санхүүгийн мэдээлэл нь тодорхой бөгөөд зохистой бэлтгэгдсэн, мөн илчлэлүүдийг тодорхой илэрхийлсэн
IV. Үнэн зөв байх болон үнэлгээ: санхүүгийн болон бусад мэдээллүүд нь зохистой дүнгээр үнэн зөв, шударга илчлэгдсэн.
18. Аудитор батламж мэдэгдлүүдийг дээр тодорхойлогдсноор хэрэглэж болно эсвэл тэднийг өөр тохиолдолд бүх ойлголтыг хамтатган тодорхойлсноор илэрхийлж болно. Жишээлбэл: аудитор нь балансын дансуудын талаарх батламж мэдэгдэлтэй ажил гүйлгээ болон үйл явдлын талаарх батламж мэдэгдлийг хослуулахаар сонгож болно. Өөр жишээ, нягтлан бодох бүртгэлийн зөв тайлангийн хугацаанд ажил гүйлгээг бүртгэсний зохистой байдлыг илэрхийлсэн тохиолдсон байх болон иж бүрэн байх батламж мэдэгдлийг ажил гүйлгээ болон үйл явдлын тасалбар болголттой хамаатай батламж мэдэгдлээс салган авч үзэх боломжгүй юм.
АУДИТЫН НОТЛОХ ЗҮЙЛ ОЛЖ АВАХ АУДИТЫН ГОРИМУУД
19. Аудитор нь аудитын дүгнэлтийн үндэслэл болохуйц аудитын нотлох зүйлийг аудитын горимуудаар олж авна.
(a) Санхүүгийн тайлан болон батламж мэдэгдлийн түвшин дэх материаллаг хэмжээний алдааны эрсдлийг үнэлэхдээ байгууллагын болон түүний дотоод хяналтыг багтаасан хүрээлэн буй орчины талаарх ойлголтыг олж авна. (энэ тухай АОУС-д заасан “эрсдлийн үнэлгээний горим”-оор энэ зорилгыг хангах аудитын горимыг толилуулсан.)
(b) Батламж мэдэгдлийн түвшинд материаллаг хэмжээний алдааг засварлах болон устгах, эсвэл үр ашигтай хяналтын сорил явуулснаар түүнээс сэргийлэх боломжийн талаарх ойлголтыг аудитор хэрэгцээтэй үедээ эсвэл шийдвэр гаргах үедээ олж авсан байх нь чухал. (энэ тухай АОУС-д заасан “хяналтын сорил”-оор энэ зорилгыг хангах аудитын горимыг толилуулсан.)
(c) Батламж мэдэгдлийн түвшин дэх материаллаг хэмжээний алдааг илрүүлэх (энэ тухай АОУС-д заасан “бие даасан сорил”-оор энэ зорилгыг хангах аудитын горимыг толилуулсан бөгөөд балансын дансууд болон ажил гүйлгээний төрөл дэх нарийвчилсан сорил, илчлэл болон бие даасан шинжилгээний горимуудыг багтаана.)
20. Аудитор нь батламж мэдэгдлийн түвшинд болон санхүүгийн тайлангууд дахь эрсдлийн үнэлгээнд хангалттай үндэслэл гаргах эрсдлийн үнэлгээний горимыг байнга гүйцэтгэж байх ёстой. Эрсдлийн үнэлгээний горимоор аудитын дүгнэлтийн үндэслэл болохуйц хангалттай хэмжээний, зохистой аудитын нотолгоог гаргаагүй хэдий боловч хэрэгцээтэй үедээ бие даасан горим болон хяналтын тестийн төрөл дэх аудитын нэмэлт горимуудыг нэмэлт байдлаар хийнэ.
21. Хяналтын тест нь хоёр нөхцөлд чухал ач холбогдолтой байдаг. Аудиторын эрсдлийн үнэлгээ нь хяналтын үр ашигтай үйл ажиллагааны магадлалыг багтаах бөгөөд эрсдлийн үнэлгээг дэмжих тэдгээр хяналтын сорилыг хийхийг аудитороос шаардаж байдаг. Нэмж хэлэхэд, бие даасан аудитын нэг горимоор хангалттай хэмжээний, зохистой аудитын нотлох зүйлийг хангаж чадахгүй үед аудитор нь үр ашигтай үйл ажиллагаа болон тэдгээрийн талаар аудитын нотлох зүйл олж авах хяналтын сорилыг гүйцэтгэх шаардлагатай.
22. Аудитор нь хяналтын тестын үр дүнг багтаасан материаллаг хэмжээний эрсдлийн үнэлгээнд хариу болгосон биет горимыг төлөвлөн гүйцэтгэнэ. Mатериаллаг хэмжээний нийт эрсдлийг хангалттай хэмжээгээр нарийн тодорхойлж чадаагүй байж болох хэдий ч эрсдлийн үнэлгээ нь аудиторын шийдэл байна. Энэ нь системийн өөрчлөлтийн нөлөө болон хүний алдааны магадлал, үл тоох удирдлагын эрсдлийг багтаасан дотоод хяналтад уламжлалт хязгаарлалт болно. Иймээс хангалттай хэмжээний зохистой аудитын нотлох зүйл олж авахдаа илчлэлүүд болон балансын дансууд, ажил гүйлгээний төрөлд бие даасан горимуудыг байнга хэрэглэх шаардлагатай.
23. Аудитор нь доорх 26-38 дугаар зүйлд тодорхойлсон аудитын горимуудыг дангаар нь эсвэл хэсэг бүлгээр нь ашиглана. Аудитор нь эдгээр аудитын горим болон тэдгээрийн хослолыг эрсдлийн үнэлгээний горим, хяналтын сорил болон биет горим байдлаар ашиглаж болох юм. Зайлшгүй нөхцөлд аудитор нь өмнөх аудитын үйл ажиллагаанаас дараагийн аудитын үйл ажиллагаанд шаардагдах нотлох зүйл олж авч болно. Энэ тохиолдолд түүний үргэлжилсэн холбоо хамаарлыг батлах аудитын горимыг гүйцэтгэнэ.
24. Аудитын горимуудын шинж чанар болон хугацаа нь нягтлан бодох бүртгэлийн зарим өгөгдөл болон тайлант үеийн хамрах хугацаанд эсвэл тодорхой цэг дээрх электрон хэлбэрээр бэлэн байгаа бусад баримтууд нь хуурмаг байж болох эсэхийг авч үзнэ. Худалдан авалтын захиалга, ачааны нэхэмжлэх, падаан болон чекүүд гэх мэт баримтуудын эс үүсвэрийг электрон мэдээллээр орлуулж болох эсэхийг шалгана. Жишээлбэл байгууллага нь электрон худалдаа явуулдаг эсвэл дүрс боловсруулах системтэй гэе. Электрон худалдаанд тухайн байгууллага болон тэдний худалдан авагч, захиалагч, нийлүүлэгчид нь интернет юмуу нэгдсэн сүлжээ ашиглан компьютерт холбогдон электрон бизнесийг явуулж байдаг. Худалдан авагч, нийлүүлэгч, нэхэмжлэгч, мөнгө хүлээн авагч болон мөнгөн төлбөр гүйцэтгэгч нэгжүүдийн хоорондох электрон мэдээллийн солилцоог бүхэлд нь байнга сайжруулж байх ёстой. Дүрс боловсруулах системийн үед баримтууд нь хувиргасны дараа хадгалах боломжгүй баримтан эх үүсвэр болон лавлагаа буюу хялбаршуулан хадгалсан электрон дүрсүүдэд хувирч шалгагдсан байж болно. Иймээс электрон мэдээлэл нь тодорхой цэгт, цаг хугацаандаа байгаа эсэхийг зайлшгүй шалгана. Гэтэл хэрэв нөөц мэдээллийн сан байхгүй буюу мэдээллийн сангууд нь өөрчлөгдсөн бол цаг хугацааны үеийг тусад нь тодорхойлсны дараа тэдгээр мэдээллийг сэргээж болохгүй байж болно. Аудитор нь аудитын горимуудыг гүйцэтгэх үед бэлэн байгаа мэдээлэл болон аудиторын шалгасан мэдээллийн зарим хэсгийг хадгалахыг санал болгож, тухайн байгууллагын өгөгдөл хадгалах бодлогыг шалгаж болно.
25. Мэдээлэл нь электрон хэлбэрт байгаа нөхцөлд аудитор нь аудитын горимуудыг доор тодорхойлсон СААТ -ийг ашиглан хийж болно.
БАРИМТЫН БОЛОН БҮРТГЭЛИЙН ШАЛГАЛТ
26. Шалгалт нь бүртгэлийн болон баримтын шалгалт, гадаад болон дотоод эх үүсвэрийн мэдээлэл, цаасан хэлбэртэй, электрон хэлбэртэй болон бусад мэдээллийн шалгалтаас бүрдэнэ. Үйлдвэр дээрх хяналтын үр ашигтай байдал, дотоод баримт бичиг болон бүртгэлийн төлөв, эх үүсвэр болон түүний шинж чанараас хамааран найдвартай байдлын түвшин өөрчлөгдсөн тухай аудитын нотлох зүйлийг бүртгэлийн болон баримтын шалгалт хангаж болно. Жишээ нь баримтын болон бүртгэлийн зөвшөөрлийн баталгааны шалгалтанд хяналтын тестийг ашиглаж болно.
27. Зарим баримтууд нь хөрөнгө оршин байгаа тухай аудитын нотлох зүйлийг шууд төлөөлж байдаг. Жишээлбэл бонд болон хувьцаа зэрэг санхүүгийн хэрэглүүр гэх мэт. Иймэрхүү баримтуудын шалгалт нь хөрөнгө эзэмших эрх болон үнэ цэнийн талаар аудитын нотлох зүйлийг хангахад чухал биш байж болох юм. Нэмж хэлэхэд дагаж мөрдөх гэрээ, хэлцлийг шалгах нь орлого хүлээн зөвшөөрөх гэх мэт байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын хэрэглээтэй хамаатай аудитын нотлох зүйлийг хангаж болох юм.
БИЕТ ХӨРӨНГИЙН ШАЛГАЛТ
28. Биет хөрөнгийн шалгалт нь хөрөнгийн биет шалгалтаас бүрдэнэ. Биет хөрөнгийн шалгалт нь тэдгээрийн оршин байгаа талаархи найдвартай аудитын нотлох зүйлийг хангах боловч хөрөнгийн үнэлгээ болон байгууллагын эрх ба үүргийн талаархи нотлох зүйл болж чадахгүй. БМҮБЗ-ийн биет шалгалт нь бараа материалын тооллогын явцыг ажиглах, түүнд оролцох явдал байна.
АЖИГЛАЛТ
29. Ажиглалт нь бусдын гүйцэтгэж байгаа үйл ажиллагаа болон горимыг харах явдал юм. Жишээ нь байгууллагын ажилтнууд бараа материалын тооллого хийж байгааг ажиглах болон идэвхитэй хяналтын гүйцэтгэлийг ажиглах зэрэг байж болно. Ажиглалт нь үйл ажиллагаа болон горимуудын талаарх аудитын нотлох зүйлийг хангах боловч гүйцэтгэсэн үйл ажиллагаа болон горимыг хэрхэн хийсэн эсэх, ажигласан хүний үйл ажиллагааны хандлага болон албан тушаал, ажиглалт хийсэн цаг хугацааны онцлог зэргээр хязгаарлагдана. АОУС-501 буюу “Аудитын нотлох зүйл-онцлог зүйлсийн хувьд анхаарах нэмэлт асуудлууд” нь бараа материалын тооллогын ажиглалтын талаар удирдамжаар хангана.
АСУУЛГА
30. Асуулга нь байгууллагын гаднах буюу эсвэл байгууллагад ажилладаг санхүүгийн болон санхүүгийн бус мэдлэг бүхий хүмүүсээс мэдээлэл эрж хайх үйлдэл юм. Асуулга нь аудитын үйл ажиллагааг бүхэлд нь хамрах бөгөөд бусад аудитын горимуудыг нэмэлт байдлаар гүйцэтгэхдээ байнга хэрэглэж байх аудитын горим юм. Асуулга нь албан ёсны бичгэн асуулгаас албан ёсны бус аман асуулга хүртэл байж болно. Асуулгын хариултуудыг үнэлэх нь асуулгын үйл ажиллагааны салшгүй нэг хэсэг юм.
31. Асуулгуудын хариулт болох мэдээллүүд нь үндэслэлтэй, баримтаар нотлогдсон тохиолдолд аудитор нь аудитын нотлох зүйл болгон авна. Асуулгын хариултаар олж авсан мэдээлэл нь аудиторын олж авсан бусад мэдээллээс олон талаар зөрүүтэй байж болно. /Жишээ нь удирдлагын нэмэлт хяналтын боломжийн талаарх мэдээлэл/ Зарим тохиолдолд асуулгын хариулт нь аудитор нэмэлт аудитын горимуудыг гүйцэтгэх эсвэл түүнийг сайжруулах үндэслэлийг бүрдүүлж өгдөг.
32. Аудитор хангалттай хэмжээний, зохистой аудитын нотлох зүйл олж авах хүртэл асуулга явуулах нэмэлт аудитын горимыг гүйцэтгэнэ. Батламж мэдэгдлийн түвшинд материаллаг хэмжээний алдааг илрүүлэх хангалттай хэмжээний аудитын нотлох зүйлийг асуулга нь дангаараа хангаж чадахгүй. Үүнээс гадна асуулга нь дангаараа хяналтын үр ашигтай байдлыг хангаж чадахгүй.
33. Удирдлагын шийдвэрийн талаарх олон удаагийн ач холбогдол бүхий нарийвчилсан асуулгаар олж авсан нотлох зүйл нь баримтаар нотлогдсон хэдий боловч удирдлагын шийдвэрийг дэмжих хүртэл хязгаарлагдаж болно. Энэ тохиолдолд үйлдлийн өвөрмөц шинжийг мөрдөх удирдлагын ур чадвар болон үйлдлийн шинжийг нарийвчлан сонгох удирдлагын товлосон шалтгаан, хөрөнгө эсвэл өр төлбөртэй холбоотой тэдгээр төлөвлөсөн зорилтыг хэрэгжүүлсэн талаархи удирдлагын өнгөрсөн үеийн түүхийг судлан үзэж удирдлагын шийдвэрийн талаар холбогдох мэдээллээр хангаж болох эсэхийг тогтооно.
34. Зарим асуудалтай холбогдуулан аудитор нь аман асуулгын хариултыг баталгаажуулах зорилгоор удирдлагаас тайлбар мэдүүлгийг бичгээр гаргуулан авдаг. Жишээлбэл аудиторын олж авсан зарим нэг аудитын нотлох зүйл нь чанар муутай эсвэл оршин байгаа гэдэгт найдах хангалттай хэмжээний зохистой аудитын нотлох зүйлийг авч чадаагүй үед аудитор нь удирдлагын тайлбар мэдүүлгийг бичгээр гаргуулан авна. АОУС-580 буюу “Удирдлагын тайлбар мэдүүлэг” нь тайлбар мэдүүлгийг бичгээр илэрхийлэх талаар удирдамжаар хангана.
ТУЛГАН БАТАЛГААЖУУЛАЛТ
35. Тулган баталгаажуулалт нь асуулгын тусгайлсан нэг төрөл бөгөөд мэдээллийн талаар тайлбар мэдүүлэг гаргуулах, эсвэл гуравдагч этгээдээс оршин байгаа нөхцөл байдлын талаар шууд нотлох зүйл олж авах үйл ажиллагаа юм. Жишээлбэл аудитор нь зээлдэгчидтэй шууд харилцах замаар авлагын дансыг шууд тулган баталгаажуулж болно. Тулган баталгаажуулалтыг балансын дансууд болон түүний бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд холбогдуулан олон дахин ашиглаж болох тул эдгээр төрлүүдийг хязгаарлаж болохгүй. Жишээлбэл аудитор нь гуравдагч этгээдтэй хийсэн ажил гүйлгээ болон гэрээний нөхцлийг тулган баталгаажуулахаар хүсэлт тавьж болно. Хэрэв гэрээнд өөрчлөлт орж байгаа бөгөөд энэ нь хүчтэй нөлөөлнө гэж үзэж байгаа бол саналын төслийг тулган баталгаажуулахаар хүсэлт гаргана. Түүнчлэн тулган баталгаажуулалт ашиглан аудитын нотлох зүйл олж авах зайлшгүй нөхцөл байдал байхгүй байж болно. Жишээлбэл орлогын хүлээн зөвшөөрөлтөнд нөлөөлөх хууль болон гэрээ хэлцэл байхгүй байж болно. АОУС-505 буюу “Хөндлөнгийн тулган баталгаажуулалт” нь тулган баталгаажуулалтын горимын талаархи удирдамжаар хангана.
ДАХИН ТООЦООЛОХ
36. Дахин тооцоолох нь баримтын болон бичилтийн үнэн зөв байдлын математик тооцооллыг дахин шалгах үйл ажиллагаа юм. Дахин тооцоолол нь мэдээллийн технологийг ашиглан гүйцэтгэж болно. Жишээ нь байгууллагаас электрон мэдээллийн санг олж авснаар СААТ-ийг ашиглан тухайн файлын нийлбэр болон шаардлагатай зарим үзүүлэлтийн үнэн зөв байдлыг тогтоож болно.
ДАХИН ГҮЙЦЭТГЭХ
37. Дахин гүйцэтгэл нь аудиторын бие даасан хараат бус горимуудын биелэлтийг юмуу эсвэл байгууллагын дотоод хяналтын хэсгийн гүйцэтгэсэн анхны хяналтыг СААТ ашиглаж болон дурын аргаар дахин хянаж үзнэ. Жишээлбэл дансны авлагын насжилтыг дахин хийх явдал байж болно.
ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ГОРИМ
38. Шинжилгээний горим нь санхүүгийн ба санхүүгийн бус мэдээллүүдийн хоорондын хамаарлыг судалснаар санхүүгийн мэдээллийн талаар үнэлгээ гаргаж байдаг. Мөн түүнчлэн шинжилгээний горим нь таамаглаж байсан дүнгээс зөрүүтэй буюу бусад холбогдох мэдээлэлтэй нийцэхгүй байгаа зүйлсийн харилцан хамаарал болон хэлбэлзлийн шинжилгээг өөртөө агуулж байдаг. АОУС-520 буюу “Шинжилгээний горим” нь шинжилгээний горимын талаарх удирдамжаар хангана.
ХҮЧИН ТӨГӨЛДӨР БОЛОХ ХУГАЦАА
39. Энэхүү АОУС-ыг нь 2004 оны 12 дугаар сарын 15-аас хойшхи санхүүгийн тайлангийн аудитад мөрдөнө.
УЛСЫН СЕКТОРТ ХОЛБОГДОХ ЖУРАМ
1. Төсвийн байгууллагад аудит хийхдээ аудитор нь аудитын бүрэн эрхэд хамааралтай хууль тогтоомж, бусад холбогдох дүрэм журам, сайдын тушаал болон холбогдох тусгай шаардлагуудыг мөрдөн ажиллана. Ажил гүйлгээ болон үйл явдлууд нь хууль тогтоомжтой нийцэж байгааг батлах удирдлага болон санхүүгийн тайлангуудын талаархи батламж мэдэгдэл буюу шаардлагатай нэмэлт батламж мэдэгдлүүдийн талаар энэхүү АОУС - ын 15-р зүйлд авч үзсэн.
3. “Аудитын нотлох зүйл” гэдэг нь аудитор аудитын санал дүгнэлтийн үндэслэл болгон ашигласан бүх төрлийн мэдээлэл бөгөөд мөн санхүүгийн тайланд тусгагдсан нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтүүд болон түүнтэй адилтгах бусад төрлийн мэдээллүүд байж болно. Аудиторууд олж авсан бүх мэдээлэлдээ найдвар тавьж болохгүй. Аудитын нотлох зүйл нь аудитын үйл ажиллагааны туршид гүйцэтгэсэн аудитын горимоор олж авсан нотлох зүйлээс бүрдэх бөгөөд байнгын болон хүлээн зөвшөөрсөн үйлчлүүлэгчид зориулсан пүүсийн чанарын хяналтын горим болон өмнөх аудитын үйл ажиллагаа гэх мэт бусад эх сурвалжаас олж авсан аудитын нотлох зүйлүүдтэй холбоотой байдаг.
4. Нягтлан бодох бүртгэлийн бичилт нь ерөнхийдөө электрон сангийн бичилт, чек, падаан, гэрээ хэлцлүүд, төв болон салбарын тайлан, журналын бичилт, зардлын тооцоо болон хуваарилалтыг дэмжих дэлгэрэнгүй тооцоолол зэрэг албан ёсоор журналын бичилтэд тусгагдахгүй санхүүгийн тайлан дахь бусад зохицуулалтууд гэх мэт дэмжих туслах бичилтүүд болон үндсэн бичилтүүдээс бүрдэнэ. Нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтүүдэд ажил гүйлгээг ихэвчлэн электрон хэлбэрээр үүсгэж, бичиж боловсруулан тайлагнаж байна. Иймд нягтлан бодох бүртгэлийн бичилт нь санхүүгийн тайлагналын мөн чанар зорилго болон үйл явцын талаархи бүх үзэл бодлыг дэмжиж байгаа бөгөөд нээлттэй мэдээлэл бүхий нэгдмэл системийн хэсэг мөн эсэхийг тодорхойлно.
5. Удирдлага нь нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтүүд болон тэдгээрийн мөн чанарт үндэслэн санхүүгийн тайлангуудыг бэлтгэх үйл ажиллагаанд хариуцлагатай хандах ёстой. Аудитор зарим аудитын нотлох зүйлийг бүртгэлийн бичилтийг шалгах замаар олж авдаг. Жишээлбэл тойм болон дэлгэрэнгүй шинжилгээ, санхүүгийн тайлагналын үйл явцыг дахин гүйцэтгэх, зарим мэдээллийн хэрэглээ болон төрлийг холбож зохицуулах гэх мэт. Дахин гүйцэтгэх гэдэг нь аудитор санхүүгийн тайлангуудыг зөвшөөрөхдөө болон нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтүүдийг хийхдээ зохих дарааллын дагуу хийсэн эсэхийг хянах аудитын горим юм. Хэдийгээр нягтлан бодох бүртгэлийн бичилт нь дангаараа аудитын хангалттай нотлох зүйл болж чадахгүй боловч аудиторын олж авсан бусад аудитын нотлох зүйлтэй нийлэн аудитын дүгнэлтийн үндэс болдог.
6. Аудитор нь уулзалт ярилцлага, гуравдагч этгээдийн баталгаа, шинжилгээний тайлан, гол өрсөлдөгчийн талаархи адилтгах мэдээлэл, дотоод журам зэрэг бусад мэдээллийг аудитын нотлох зүйл болгон ашиглахаас гадна, ажиглалт хийх, асуулга явуулах, үзлэг шалгалт хийх зэрэг аудитын горимуудаар аудитад холбогдох мэдээллийг олж аван бусад мэдээллийг баяжуулах, эсвэл одоо байгаа дүгнэлтийн хүрээг үндэслэлтэйгээр нэмэгдүүлэх боломжтой болно.
ХАНГАЛТТАЙ ХЭМЖЭЭНИЙ ЗОХИСТОЙ АУДИТЫН НОТЛОХ ЗҮЙЛ
7. Хангалттай гэдэг нь аудитын нотлох зүйлийн тоо хэмжээний хэмжигдэхүүн юм. Харин зохистой гэдэг нь аудитын нотлох зүйлийн чанарын хэмжигдэхүүн бөгөөд энэ нь холбогдох батламж мэдэгдэл болон илчлэл, мөн ажил гүйлгээний төрөл, балансын дансууд дахь алдааг илрүүлэх, эсвэл тэдгээр нь холбогдолтой бөгөөд найдвартай, үнэн зөв гэдгийг дэмжиж байдаг. Хэрэгцээтэй аудитын нотлох зүйлийн тоо хэмжээнд нь алдааны эрсдэл /их хэмжээний эрсдэл нь байж болох, илүү их аудитын нотлох зүйлийг шаардана/ болон аудитын нотлох зүйлийн чанар /өндөр чанар нь бага хэмжээгээр шаардана/ нөлөөлдөг. Ийм учраас аудитын нотлох зүйлийн хангалттай болон зохистой байдал гэдэг нь харилцан уялдаатай байдаг. Хэдий тийм боловч их хэмжээний аудитын нотлох зүйл олж авснаар түүний чанаргүй байдлыг нөхөж чадахгүй.
8. Иж бүрэн аудитын горимыг гүйцэтгэн тодорхой батламж мэдэгдлүүдэд хамааралтай аудитын нотлох зүйлийг хангаж болох боловч энэ нь бүх нотлох зүйл гэсэн үг биш юм. Жишээлбэл тайлангийн үеийн эцсээс хойшхи авлагын цуглуулалт, баримтуудын уялдаа болон бичилтүүдийг шалгах нь оршин байх болон үнэлгээ гэсэн батламж мэдэгдлийн аль алиных нь талаарх аудитын нотлох зүйлийг хангах боловч тайлангийн үеийн эцэс дэх тасалбар болголтын зохистой байдлыг бүрэн хангахгүй. Өөрөөр хэлбэл аудитор нь аудитын нотлох зүйлийг ихэвчлэн өөр өөр эх сурвалжаас олж авах, эсвэл өөр өөр шинж чанартай ижил батламж мэдэгдлээс олж авдаг. Жишээлбэл аудитор сэжигтэй дансуудын үнэлгээ болон зөвшөөрөлтэй холбогдох аудитын нотлох зүйл олж авахдаа дансны авлагын насжилт болон дараагийн удаагийн авлагын цуглуулалтын шинжилгээг хийж болно. Цаашид тодорхой батламж мэдэгдэлтэй холбоотой аудитын нотлох зүйл олж авахдаа жишээлбэл бараа материалын физикийн шинж чанарыг бусад батламж мэдэгдэл /тухайлбал бараа материалын үнэлгээ/-тэй холбоотойгоор олж авсан аудитын нотлох зүйлээр орлуулах боломжгүй юм.
9. Аудитын нотлох зүйлийн найдвартай байдал нь олж авсан эх сурвалж болон түүний шинж чанар болон хараат бус шинж чанараас хамаарна. Гаднах эх сурвалжаас чухал ач холбогдолтойг санал болгох, нэгтгэх гэх мэтээр олж чадах аудитын нотлох зүйл нь найдвартай байдлыг илэрхийлж болно. Гадаад эх үүсвэрээс олж авсан аудитын нотлох зүйлийн мөн чанар, олж авсан мэдээллийн найдвартай байдалд нөлөөлж болох нөхцөл байдал байгаа эсэхийг тодорхойлох шаардлагатай. Жишээлбэл хэрэв боловсролтой бус эх үүсвэр бол хараат бус гадаад эх үүсвэрээс олж авсан аудитын нотлох зүйл нь найдвартай биш байна. Иймээс аудитын нотлох зүйлийн найдвартай байдлын талаархи гадна оршин байгаа дараах нөхцлүүдийг мэдэж байх хэрэгтэй юм.
• Аж ахуйн нэгжийн гаднах хараат бус эх үүсвэрээс олж авсан аудитын нотлох зүйл нь илүү найдвартай байдаг.
• Аж ахуйн нэгжийн албадан шалгасан шалгалт нь үр дүнтэй байх үед дотоод эх үүсвэрээс авсан нотлох зүйл нь найдвартай байдаг.
• Аудиторын өөрийнх нь шууд олсон нотлох зүйл нь (жишээлбэл хяналтын тухай, мэдүүлгийн тухай ажиглалт) дүгнэлт эсвэл шууд бусаар олж авсан аудитын нотлох зүйлээс (хяналтын тухай, мэдүүлгийн талаарх асуулга) илүү найдвартай байдаг.
• Электрон хэлбэрээр болон цаас, эсвэл бусад арга хэрэгсэл дээр баримттай байгаа аудитын нотлох зүйл нь илүү найдвартай байдаг. (Жишээлбэл уулзалт, ярилцлагын бичлэгийг бичиж авах нь аман мэдүүлгээс илүү найдвартай)
• Жинхэнэ баримтаас олсон аудитын нотлох зүйл нь түүний фото хуулбар эсвэл үл ялгагдах хуулбараас олсон аудитын нотлох зүйлээс илүү найдвартай байдаг.
10. Аудитор нь цөөн тохиолдолд баримт бичгийг гэрчлэхдээ бэлтгэгдсэн аудитор байхгүй үед гадны шинжээчид найдан түүний гэрчлэлийг ашиглаж болно. Хэдийгээр аудитор нь аудитын нотлох зүйлд ашиглагдсан мэдээллийн найдвартай байдлыг авч үзэх боловч фото хуулбар, үл ялгагдах хуулбар, кино зураг болон бусад электрон баримт бичгүүдийг хянан үзсний үндсэн дээр ашиглаж болно.
11. Аж ахуйн нэгжийн гаргасан мэдээллийг ашиглан аудитор аудитын горимуудыг гүйцэтгэхдээ тухайн мэдээллийн хүчин төгөлдөр байдал болон үнэн зөв байдлын талаархи аудитын нотлох зүйл олж авах ёстой. Журмын дагуу аудитор нь хангалттай хэмжээний, хүчин төгөлдөр болон үнэн зөв байх шаардлагад үндэслэсэн аудитын горимууд дахь мэдээллээс найдвартай аудитын нотлох зүйл олж авна. Жишээлбэл борлуулалтын дэвтэрийн бичилт дэх хэрэглэгдэж байгаа стандарт үнээрх аудитын үйл ажиллагааны орлого, аудиторын авч үзэх борлуулалтын дэвтэр дэх мэдээллийн үнэн зөв болон хүчин төгөлдөр байдал мөн үнийн мэдээллийн үнэн зөв байдлыг аудитор авч үзнэ. Өөрийн аудитын горимын салшгүй хэсэг болох аудитын нотлох зүйл олж авах үеийн мэдээлэлд нэмэлт биет аудитын горимыг хамтатган гүйцэтгэснээр аж ахуйн нэгжийн мэдээллийн системээр бэлтгэгдсэн мэдээллүүдийн үнэн зөв болон хүчин төгөлдөр байдлын талаарх аудитын нотлох зүйл олж авч болох эсэхийг тодорхойлно. Зарим тохиолдолд мэдээллийг дэмжих болон бэлтгэсний дараах хяналтын тестээр мэдээллийн үнэн зөв болон хүчин төгөлдөр байдлын талаархи аудитын нотлох зүйл олж авсан эсэхийг аудитор авч үзнэ. Үүнээс гадна аудитор нь зарим тохиолдолд нэмэлт аудитын горимууд шаардлагатай байгаа эсэхийг шийдвэрлэнэ. Жишээлбэл мэдээллийг дахин тооцоолоход “аудитын арга барилд туслах компьютер” ашиглахыг эдгээр нэмэлт аудитын горимд багтаах эсэх
12. Аудитор бие даасан аудитын нотлох зүйлээс гадна ялгаатай шинж чанар болон ялгаатай эх үүсвэрээс олж авсан аудитын нотлох зүйлээс их баталгааг олж авч болно. Үүнээс гадна ялгаатай шинж чанар болон ялгаатай эх үүсвэрүүдээс олж авсан аудитын нотлох зүйл нь бие даасан аудитын нотлох зүйлээс найдваргүй байж болно. Жишээлбэл байгууллагын хараат бус эх үүсвэрээс авсан мэдээлэл нь удирдлагын гаргаж өгсөн мэдээллийг батлах тохиолдол байж болно. Эсрэгээр нэг эх үүсвэрээр олж авсан аудитын нотлох зүйл нь өөр нэг эх үүсвэрээс олж авсан нотлох зүйлтэй нийцэхгүй байж болно. Энэ үед аудитор нь аудитын нэмэлт горим гүйцэтгэн нийцэхгүй байгаа мэдээллийг ялгах шаардлагатай.
13. Аудитор нь аудитын нотлох зүйлд шаардлагатай мэдээллийг олж авахад гаргасан өртөг болон түүний хэрэгцээтэй байдлын хоорондох хамаарлыг анхаарч үздэг. Энэ нь их зардал, ажиллагаа шаардаж олж авсан мэдээлэл нь үндэслэл багатай байвал тухайн аудитын горимыг сонгохоос татгалзах хэрэгтэй. Аудитын дүгнэлтийн хэлбэрийг тодорхойлохдоо аудитор нь байгаа бүх мэдээллээ шинжлэх шаардлагагүй. Учир нь түүвэрлэлт болон сорил, бусад арга техник, ур чадвараа ашиглан дүгнэлтэнд хүрэх бүрэн боломжтой. Мөн аудитор нь нилээд үнэмшилтэй, шийдвэрлэх аудитын нотлох зүйлд итгэх хэрэгтэй. Аудитын нотлох зүйл нь үнэмшил багатай бөгөөд хангалтгүй бол аудитор нь нэмэлт баталгаа олж авах хэрэгтэй. Аудитор нь аудитын дүгнэлтийг дэмжих хангалттай хэмжээний, зохистой аудитын нотлох зүйлийн тоо хэмжээ болон чанарыг үнэлэхдээ мэргэжлийн үл итгэх үзэл болон мэргэжлийн шийдлийг ашиглана.
АУДИТЫН НОТЛОХ ЗҮЙЛ ОЛЖ АВАХАД БАТЛАМЖ МЭДЭГДЛИЙГ АШИГЛАХ НЬ
14. Удирдлага нь аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаа болон шинж чанарыг тусгасан санхүүгийн тайлангуудыг үнэн зөвөөр илэрхийлэх үүрэгтэй
15. Холбогдох илчлэл болон санхүүгийн тайлангуудын олон төрлийн элементийн илчлэл болон танилцуулга, хэмжилт, хүлээн зөвшөөрөлтийн талаархи ил болон далд утгатай удирдлагын батламж мэдэгдэл нь санхүүгийн тайлагналын тогтолцооны дагуу санхүүгийн тайлангуудыг үнэн зөв болон шударгаар /холбогдох бүх материалыг шударгаар илэрхийлсэн/ харуулсан гэдгийг илэрхийлнэ.
16. Аудитор нь балансын дансууд, ажил гүйлгээний төрөл дэх материаллаг алдааны эрсдлийн үнэлгээний суурь тогтоох болон нэмэлт аудитын горимуудыг төлөвлөх болон гүйцэтгэх замаар хангалттай хэмжээний илчлэл болон танилцуулга бэлтгэхдээ батламж мэдэгдлүүдийг ашиглана. Аудитор нь батламж мэдэгдлүүдийг ашиглан эрсдлийн үнэлгээнд суурилсан аудитын горим болон илэрсэн алдааны боломжит өөр өөр төрлүүдийг тооцож үзснээр тохиолдож болох эрсдлийг үнэлдэг. Бусад АОУС-тууд онцгой нөхцөл байдалд аудитор нь батламж мэдэлдлүүдийн түвшинд олж авсан аудитын нотлох зүйлийг хэрэглэхийг зөвшөөрдөг.
17. Аудиторт ашиглагдах батламж мэдэгдлүүдийг дараах байдлаар ангилан үзнэ.
(a) Тайлант хугацааны аудитад хамаарах ажил гүйлгээ болон үйл явдлын талаархи батламж мэдэгдлүүд
I. Тохиолдсон байх: байгууллагад хамаатай ажил гүйлгээ болон үйл явдал нь тохиолдсон бөгөөд бүртгэгдсэн байх
II. Иж бүрэн байх: бүх ажил гүйлгээ болон үйл явдлыг бүртгэсэн.
III. Үнэн зөв байх: Ажил гүйлгээ болон үйл явдлуудыг дүн болон бусад мэдээлэлтэй холбогдуулан зохистой бүртгэсэн
IV. Тасалбар болголт: ажил гүйлгээ болон үйл явдлууд нь нягтлан бодох бүртгэлийн зөв тайлант хугацаанд бүртгэгдсэн.
V. Ангилал: ажил гүйлгээ болон үйл явдлууд нь зөв дансанд бүртгэгдсэн.
(b) Тайлант хугацааны эцэс дэх балансын дансуудын талаархи батламж мэдэгдэл
I. Оршин байх: хөрөнгө, өр төлбөр, өмчийн эздийн сонирхол оршин байгаа
II. Эрх ба үүрэг: байгууллага нь хөрөнгийг эзэмших болон хянах эрхтэй бөгөөд байгууллагын өр төлбөрүүдийг төлөх үүрэг хариуцлагатай
III. Иж бүрэн байх: бүх хөрөнгө, өр төлбөр, өмчийн эздийн сонирхолыг бүрэн бүртгэсэн
IV. Үнэлгээ ба хуваарилалт – хөрөнгө өр төлбөр өмчийн эздийн сонирхолыг зохистой дүнгээр санхүүгийн тайлангуудад тусгасан бөгөөд ямар нэгэн үнэлгээ болон хуваарилалтын дүнд бий болсон зохицуулалтыг зохистой бүртгэсэн
(c) Илчлэл болон танилцуулгын талаархи батламж мэдэгдэл
I. Тохиолдсон байх болон эрх ба үүрэг: байгууллагад хамаатай ажил гүйлгээ, үйл явдал, болон бусад тохиолдсон асуудлуудыг илчилсэн.
II. Иж бүрэн байх: бүх илчлэлүүдийг санхүүгийн тайлангуудад бүрэн багтаасан.
III. Ангилал болон ойлгомжтой байх: санхүүгийн мэдээлэл нь тодорхой бөгөөд зохистой бэлтгэгдсэн, мөн илчлэлүүдийг тодорхой илэрхийлсэн
IV. Үнэн зөв байх болон үнэлгээ: санхүүгийн болон бусад мэдээллүүд нь зохистой дүнгээр үнэн зөв, шударга илчлэгдсэн.
18. Аудитор батламж мэдэгдлүүдийг дээр тодорхойлогдсноор хэрэглэж болно эсвэл тэднийг өөр тохиолдолд бүх ойлголтыг хамтатган тодорхойлсноор илэрхийлж болно. Жишээлбэл: аудитор нь балансын дансуудын талаарх батламж мэдэгдэлтэй ажил гүйлгээ болон үйл явдлын талаарх батламж мэдэгдлийг хослуулахаар сонгож болно. Өөр жишээ, нягтлан бодох бүртгэлийн зөв тайлангийн хугацаанд ажил гүйлгээг бүртгэсний зохистой байдлыг илэрхийлсэн тохиолдсон байх болон иж бүрэн байх батламж мэдэгдлийг ажил гүйлгээ болон үйл явдлын тасалбар болголттой хамаатай батламж мэдэгдлээс салган авч үзэх боломжгүй юм.
АУДИТЫН НОТЛОХ ЗҮЙЛ ОЛЖ АВАХ АУДИТЫН ГОРИМУУД
19. Аудитор нь аудитын дүгнэлтийн үндэслэл болохуйц аудитын нотлох зүйлийг аудитын горимуудаар олж авна.
(a) Санхүүгийн тайлан болон батламж мэдэгдлийн түвшин дэх материаллаг хэмжээний алдааны эрсдлийг үнэлэхдээ байгууллагын болон түүний дотоод хяналтыг багтаасан хүрээлэн буй орчины талаарх ойлголтыг олж авна. (энэ тухай АОУС-д заасан “эрсдлийн үнэлгээний горим”-оор энэ зорилгыг хангах аудитын горимыг толилуулсан.)
(b) Батламж мэдэгдлийн түвшинд материаллаг хэмжээний алдааг засварлах болон устгах, эсвэл үр ашигтай хяналтын сорил явуулснаар түүнээс сэргийлэх боломжийн талаарх ойлголтыг аудитор хэрэгцээтэй үедээ эсвэл шийдвэр гаргах үедээ олж авсан байх нь чухал. (энэ тухай АОУС-д заасан “хяналтын сорил”-оор энэ зорилгыг хангах аудитын горимыг толилуулсан.)
(c) Батламж мэдэгдлийн түвшин дэх материаллаг хэмжээний алдааг илрүүлэх (энэ тухай АОУС-д заасан “бие даасан сорил”-оор энэ зорилгыг хангах аудитын горимыг толилуулсан бөгөөд балансын дансууд болон ажил гүйлгээний төрөл дэх нарийвчилсан сорил, илчлэл болон бие даасан шинжилгээний горимуудыг багтаана.)
20. Аудитор нь батламж мэдэгдлийн түвшинд болон санхүүгийн тайлангууд дахь эрсдлийн үнэлгээнд хангалттай үндэслэл гаргах эрсдлийн үнэлгээний горимыг байнга гүйцэтгэж байх ёстой. Эрсдлийн үнэлгээний горимоор аудитын дүгнэлтийн үндэслэл болохуйц хангалттай хэмжээний, зохистой аудитын нотолгоог гаргаагүй хэдий боловч хэрэгцээтэй үедээ бие даасан горим болон хяналтын тестийн төрөл дэх аудитын нэмэлт горимуудыг нэмэлт байдлаар хийнэ.
21. Хяналтын тест нь хоёр нөхцөлд чухал ач холбогдолтой байдаг. Аудиторын эрсдлийн үнэлгээ нь хяналтын үр ашигтай үйл ажиллагааны магадлалыг багтаах бөгөөд эрсдлийн үнэлгээг дэмжих тэдгээр хяналтын сорилыг хийхийг аудитороос шаардаж байдаг. Нэмж хэлэхэд, бие даасан аудитын нэг горимоор хангалттай хэмжээний, зохистой аудитын нотлох зүйлийг хангаж чадахгүй үед аудитор нь үр ашигтай үйл ажиллагаа болон тэдгээрийн талаар аудитын нотлох зүйл олж авах хяналтын сорилыг гүйцэтгэх шаардлагатай.
22. Аудитор нь хяналтын тестын үр дүнг багтаасан материаллаг хэмжээний эрсдлийн үнэлгээнд хариу болгосон биет горимыг төлөвлөн гүйцэтгэнэ. Mатериаллаг хэмжээний нийт эрсдлийг хангалттай хэмжээгээр нарийн тодорхойлж чадаагүй байж болох хэдий ч эрсдлийн үнэлгээ нь аудиторын шийдэл байна. Энэ нь системийн өөрчлөлтийн нөлөө болон хүний алдааны магадлал, үл тоох удирдлагын эрсдлийг багтаасан дотоод хяналтад уламжлалт хязгаарлалт болно. Иймээс хангалттай хэмжээний зохистой аудитын нотлох зүйл олж авахдаа илчлэлүүд болон балансын дансууд, ажил гүйлгээний төрөлд бие даасан горимуудыг байнга хэрэглэх шаардлагатай.
23. Аудитор нь доорх 26-38 дугаар зүйлд тодорхойлсон аудитын горимуудыг дангаар нь эсвэл хэсэг бүлгээр нь ашиглана. Аудитор нь эдгээр аудитын горим болон тэдгээрийн хослолыг эрсдлийн үнэлгээний горим, хяналтын сорил болон биет горим байдлаар ашиглаж болох юм. Зайлшгүй нөхцөлд аудитор нь өмнөх аудитын үйл ажиллагаанаас дараагийн аудитын үйл ажиллагаанд шаардагдах нотлох зүйл олж авч болно. Энэ тохиолдолд түүний үргэлжилсэн холбоо хамаарлыг батлах аудитын горимыг гүйцэтгэнэ.
24. Аудитын горимуудын шинж чанар болон хугацаа нь нягтлан бодох бүртгэлийн зарим өгөгдөл болон тайлант үеийн хамрах хугацаанд эсвэл тодорхой цэг дээрх электрон хэлбэрээр бэлэн байгаа бусад баримтууд нь хуурмаг байж болох эсэхийг авч үзнэ. Худалдан авалтын захиалга, ачааны нэхэмжлэх, падаан болон чекүүд гэх мэт баримтуудын эс үүсвэрийг электрон мэдээллээр орлуулж болох эсэхийг шалгана. Жишээлбэл байгууллага нь электрон худалдаа явуулдаг эсвэл дүрс боловсруулах системтэй гэе. Электрон худалдаанд тухайн байгууллага болон тэдний худалдан авагч, захиалагч, нийлүүлэгчид нь интернет юмуу нэгдсэн сүлжээ ашиглан компьютерт холбогдон электрон бизнесийг явуулж байдаг. Худалдан авагч, нийлүүлэгч, нэхэмжлэгч, мөнгө хүлээн авагч болон мөнгөн төлбөр гүйцэтгэгч нэгжүүдийн хоорондох электрон мэдээллийн солилцоог бүхэлд нь байнга сайжруулж байх ёстой. Дүрс боловсруулах системийн үед баримтууд нь хувиргасны дараа хадгалах боломжгүй баримтан эх үүсвэр болон лавлагаа буюу хялбаршуулан хадгалсан электрон дүрсүүдэд хувирч шалгагдсан байж болно. Иймээс электрон мэдээлэл нь тодорхой цэгт, цаг хугацаандаа байгаа эсэхийг зайлшгүй шалгана. Гэтэл хэрэв нөөц мэдээллийн сан байхгүй буюу мэдээллийн сангууд нь өөрчлөгдсөн бол цаг хугацааны үеийг тусад нь тодорхойлсны дараа тэдгээр мэдээллийг сэргээж болохгүй байж болно. Аудитор нь аудитын горимуудыг гүйцэтгэх үед бэлэн байгаа мэдээлэл болон аудиторын шалгасан мэдээллийн зарим хэсгийг хадгалахыг санал болгож, тухайн байгууллагын өгөгдөл хадгалах бодлогыг шалгаж болно.
25. Мэдээлэл нь электрон хэлбэрт байгаа нөхцөлд аудитор нь аудитын горимуудыг доор тодорхойлсон СААТ -ийг ашиглан хийж болно.
БАРИМТЫН БОЛОН БҮРТГЭЛИЙН ШАЛГАЛТ
26. Шалгалт нь бүртгэлийн болон баримтын шалгалт, гадаад болон дотоод эх үүсвэрийн мэдээлэл, цаасан хэлбэртэй, электрон хэлбэртэй болон бусад мэдээллийн шалгалтаас бүрдэнэ. Үйлдвэр дээрх хяналтын үр ашигтай байдал, дотоод баримт бичиг болон бүртгэлийн төлөв, эх үүсвэр болон түүний шинж чанараас хамааран найдвартай байдлын түвшин өөрчлөгдсөн тухай аудитын нотлох зүйлийг бүртгэлийн болон баримтын шалгалт хангаж болно. Жишээ нь баримтын болон бүртгэлийн зөвшөөрлийн баталгааны шалгалтанд хяналтын тестийг ашиглаж болно.
27. Зарим баримтууд нь хөрөнгө оршин байгаа тухай аудитын нотлох зүйлийг шууд төлөөлж байдаг. Жишээлбэл бонд болон хувьцаа зэрэг санхүүгийн хэрэглүүр гэх мэт. Иймэрхүү баримтуудын шалгалт нь хөрөнгө эзэмших эрх болон үнэ цэнийн талаар аудитын нотлох зүйлийг хангахад чухал биш байж болох юм. Нэмж хэлэхэд дагаж мөрдөх гэрээ, хэлцлийг шалгах нь орлого хүлээн зөвшөөрөх гэх мэт байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын хэрэглээтэй хамаатай аудитын нотлох зүйлийг хангаж болох юм.
БИЕТ ХӨРӨНГИЙН ШАЛГАЛТ
28. Биет хөрөнгийн шалгалт нь хөрөнгийн биет шалгалтаас бүрдэнэ. Биет хөрөнгийн шалгалт нь тэдгээрийн оршин байгаа талаархи найдвартай аудитын нотлох зүйлийг хангах боловч хөрөнгийн үнэлгээ болон байгууллагын эрх ба үүргийн талаархи нотлох зүйл болж чадахгүй. БМҮБЗ-ийн биет шалгалт нь бараа материалын тооллогын явцыг ажиглах, түүнд оролцох явдал байна.
АЖИГЛАЛТ
29. Ажиглалт нь бусдын гүйцэтгэж байгаа үйл ажиллагаа болон горимыг харах явдал юм. Жишээ нь байгууллагын ажилтнууд бараа материалын тооллого хийж байгааг ажиглах болон идэвхитэй хяналтын гүйцэтгэлийг ажиглах зэрэг байж болно. Ажиглалт нь үйл ажиллагаа болон горимуудын талаарх аудитын нотлох зүйлийг хангах боловч гүйцэтгэсэн үйл ажиллагаа болон горимыг хэрхэн хийсэн эсэх, ажигласан хүний үйл ажиллагааны хандлага болон албан тушаал, ажиглалт хийсэн цаг хугацааны онцлог зэргээр хязгаарлагдана. АОУС-501 буюу “Аудитын нотлох зүйл-онцлог зүйлсийн хувьд анхаарах нэмэлт асуудлууд” нь бараа материалын тооллогын ажиглалтын талаар удирдамжаар хангана.
АСУУЛГА
30. Асуулга нь байгууллагын гаднах буюу эсвэл байгууллагад ажилладаг санхүүгийн болон санхүүгийн бус мэдлэг бүхий хүмүүсээс мэдээлэл эрж хайх үйлдэл юм. Асуулга нь аудитын үйл ажиллагааг бүхэлд нь хамрах бөгөөд бусад аудитын горимуудыг нэмэлт байдлаар гүйцэтгэхдээ байнга хэрэглэж байх аудитын горим юм. Асуулга нь албан ёсны бичгэн асуулгаас албан ёсны бус аман асуулга хүртэл байж болно. Асуулгын хариултуудыг үнэлэх нь асуулгын үйл ажиллагааны салшгүй нэг хэсэг юм.
31. Асуулгуудын хариулт болох мэдээллүүд нь үндэслэлтэй, баримтаар нотлогдсон тохиолдолд аудитор нь аудитын нотлох зүйл болгон авна. Асуулгын хариултаар олж авсан мэдээлэл нь аудиторын олж авсан бусад мэдээллээс олон талаар зөрүүтэй байж болно. /Жишээ нь удирдлагын нэмэлт хяналтын боломжийн талаарх мэдээлэл/ Зарим тохиолдолд асуулгын хариулт нь аудитор нэмэлт аудитын горимуудыг гүйцэтгэх эсвэл түүнийг сайжруулах үндэслэлийг бүрдүүлж өгдөг.
32. Аудитор хангалттай хэмжээний, зохистой аудитын нотлох зүйл олж авах хүртэл асуулга явуулах нэмэлт аудитын горимыг гүйцэтгэнэ. Батламж мэдэгдлийн түвшинд материаллаг хэмжээний алдааг илрүүлэх хангалттай хэмжээний аудитын нотлох зүйлийг асуулга нь дангаараа хангаж чадахгүй. Үүнээс гадна асуулга нь дангаараа хяналтын үр ашигтай байдлыг хангаж чадахгүй.
33. Удирдлагын шийдвэрийн талаарх олон удаагийн ач холбогдол бүхий нарийвчилсан асуулгаар олж авсан нотлох зүйл нь баримтаар нотлогдсон хэдий боловч удирдлагын шийдвэрийг дэмжих хүртэл хязгаарлагдаж болно. Энэ тохиолдолд үйлдлийн өвөрмөц шинжийг мөрдөх удирдлагын ур чадвар болон үйлдлийн шинжийг нарийвчлан сонгох удирдлагын товлосон шалтгаан, хөрөнгө эсвэл өр төлбөртэй холбоотой тэдгээр төлөвлөсөн зорилтыг хэрэгжүүлсэн талаархи удирдлагын өнгөрсөн үеийн түүхийг судлан үзэж удирдлагын шийдвэрийн талаар холбогдох мэдээллээр хангаж болох эсэхийг тогтооно.
34. Зарим асуудалтай холбогдуулан аудитор нь аман асуулгын хариултыг баталгаажуулах зорилгоор удирдлагаас тайлбар мэдүүлгийг бичгээр гаргуулан авдаг. Жишээлбэл аудиторын олж авсан зарим нэг аудитын нотлох зүйл нь чанар муутай эсвэл оршин байгаа гэдэгт найдах хангалттай хэмжээний зохистой аудитын нотлох зүйлийг авч чадаагүй үед аудитор нь удирдлагын тайлбар мэдүүлгийг бичгээр гаргуулан авна. АОУС-580 буюу “Удирдлагын тайлбар мэдүүлэг” нь тайлбар мэдүүлгийг бичгээр илэрхийлэх талаар удирдамжаар хангана.
ТУЛГАН БАТАЛГААЖУУЛАЛТ
35. Тулган баталгаажуулалт нь асуулгын тусгайлсан нэг төрөл бөгөөд мэдээллийн талаар тайлбар мэдүүлэг гаргуулах, эсвэл гуравдагч этгээдээс оршин байгаа нөхцөл байдлын талаар шууд нотлох зүйл олж авах үйл ажиллагаа юм. Жишээлбэл аудитор нь зээлдэгчидтэй шууд харилцах замаар авлагын дансыг шууд тулган баталгаажуулж болно. Тулган баталгаажуулалтыг балансын дансууд болон түүний бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд холбогдуулан олон дахин ашиглаж болох тул эдгээр төрлүүдийг хязгаарлаж болохгүй. Жишээлбэл аудитор нь гуравдагч этгээдтэй хийсэн ажил гүйлгээ болон гэрээний нөхцлийг тулган баталгаажуулахаар хүсэлт тавьж болно. Хэрэв гэрээнд өөрчлөлт орж байгаа бөгөөд энэ нь хүчтэй нөлөөлнө гэж үзэж байгаа бол саналын төслийг тулган баталгаажуулахаар хүсэлт гаргана. Түүнчлэн тулган баталгаажуулалт ашиглан аудитын нотлох зүйл олж авах зайлшгүй нөхцөл байдал байхгүй байж болно. Жишээлбэл орлогын хүлээн зөвшөөрөлтөнд нөлөөлөх хууль болон гэрээ хэлцэл байхгүй байж болно. АОУС-505 буюу “Хөндлөнгийн тулган баталгаажуулалт” нь тулган баталгаажуулалтын горимын талаархи удирдамжаар хангана.
ДАХИН ТООЦООЛОХ
36. Дахин тооцоолох нь баримтын болон бичилтийн үнэн зөв байдлын математик тооцооллыг дахин шалгах үйл ажиллагаа юм. Дахин тооцоолол нь мэдээллийн технологийг ашиглан гүйцэтгэж болно. Жишээ нь байгууллагаас электрон мэдээллийн санг олж авснаар СААТ-ийг ашиглан тухайн файлын нийлбэр болон шаардлагатай зарим үзүүлэлтийн үнэн зөв байдлыг тогтоож болно.
ДАХИН ГҮЙЦЭТГЭХ
37. Дахин гүйцэтгэл нь аудиторын бие даасан хараат бус горимуудын биелэлтийг юмуу эсвэл байгууллагын дотоод хяналтын хэсгийн гүйцэтгэсэн анхны хяналтыг СААТ ашиглаж болон дурын аргаар дахин хянаж үзнэ. Жишээлбэл дансны авлагын насжилтыг дахин хийх явдал байж болно.
ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ГОРИМ
38. Шинжилгээний горим нь санхүүгийн ба санхүүгийн бус мэдээллүүдийн хоорондын хамаарлыг судалснаар санхүүгийн мэдээллийн талаар үнэлгээ гаргаж байдаг. Мөн түүнчлэн шинжилгээний горим нь таамаглаж байсан дүнгээс зөрүүтэй буюу бусад холбогдох мэдээлэлтэй нийцэхгүй байгаа зүйлсийн харилцан хамаарал болон хэлбэлзлийн шинжилгээг өөртөө агуулж байдаг. АОУС-520 буюу “Шинжилгээний горим” нь шинжилгээний горимын талаарх удирдамжаар хангана.
ХҮЧИН ТӨГӨЛДӨР БОЛОХ ХУГАЦАА
39. Энэхүү АОУС-ыг нь 2004 оны 12 дугаар сарын 15-аас хойшхи санхүүгийн тайлангийн аудитад мөрдөнө.
УЛСЫН СЕКТОРТ ХОЛБОГДОХ ЖУРАМ
1. Төсвийн байгууллагад аудит хийхдээ аудитор нь аудитын бүрэн эрхэд хамааралтай хууль тогтоомж, бусад холбогдох дүрэм журам, сайдын тушаал болон холбогдох тусгай шаардлагуудыг мөрдөн ажиллана. Ажил гүйлгээ болон үйл явдлууд нь хууль тогтоомжтой нийцэж байгааг батлах удирдлага болон санхүүгийн тайлангуудын талаархи батламж мэдэгдэл буюу шаардлагатай нэмэлт батламж мэдэгдлүүдийн талаар энэхүү АОУС - ын 15-р зүйлд авч үзсэн.
No comments:
Post a Comment