Шарайголын гурван хаан Нанчүнгийн аливаа явдлыг хэлэлцэж цаашаагаа гурав ухарч буув. Хар гэрт хааны нэгэн баатар өгүүлрүүн Үүнээс бусад баатрууд цугаар ирвэл хэн тэсэх вэ Гэсэрийг эмийг авахбайтугай , нэг баатрын эмийг ч яаж авах вэ ? Рогмаг їнэхээр въя гэх дур байвал , гурван хаан тэнгэрийг залж ирэв. Тэгвэл авч чадах магадгїй байна ” гэсэнд тэр їгийг гурван хаанзєвшєєрч гурван схиус тэнгэрийг залбирвал даруй дээр Хилингийн гурван тэнгэр , Гэрч єчїїхэн зовох байна. Зововч тєєрєг сайн байна” гэж бошиг соёрхов. ГУрван хаан ихэд баясалцаь. Дєрвєн тэнгэр тэдэнтэй нєхцєлдєн суув.
ТЭр цагт дээр Хурмаст тэнгэрийн чих нь хангинав. “Юуны шалтгаан болов ? ” Гэртээ бий болов уу? Юунд ирсэнгїй вэ е гэж нэгэн элч илгээв. Тэр илч хїртэл гурван дагина , гурван тэнгэр гэртээ байв. Элч гурван дагина , гурван тангарт айлтгаруун : “Хаан хурмастын чих нь гурван хоног хангинсны тулд гучин гурван тэнгэрийг хураав. Тэгэхэд та зургууд очмонгїй . таныг юунд саатав ? Їтэр ир гэнэ. ” гэ. Тэр зургуул яаран Хурмаст тэнгэрийн дэргэд очив. Хурмаст тэнгэр зарлиг болруун : “Та зургуул юунд саатав. ” гэж асуувал . тєдий гурван дагина , гурван тэнгэр ийн айлтгаруун: “Манай саатсан учир болбол Їйл бїтээгч гэртээ їгїй байв. АРван хоёр толгойт мангаст очсоор ирээгїй . Гэсэрийн атаат Шарайголын гурван хаан гэгч байдаг. Тэр хааны Алтангэрэлт тайж гэгч Цагаан гэрт хааны ганцхан хєвгїїн билээ . Рогма хатныг нь авъя гэж Гучин гурван буман цэргээр мордож ирсэнд Гэсэрийн гучин батар , Цас эхлэн хэсэг хэсгээр угтаж очоод Шарайголын цэрэгтэй хатгалдаж явахдаа бид гурван дагина , гурван тэнгэрийг злбирсаныг тулд бид зургуул огторгуйгаас нууцаар очоод сахиус болон нєхцєлдєв. Бидний саатсан учир шалтгаан нь эн билээ ” гэв. Хаан Хурмаст тэнгэр ихэд хилэгнэн зарлиг болруун : “Та зургуул дураараа ингэж явах чинь буруу билээ . Эрт Бурхны зарлиг : “Їйл бїтээгчид бошиго єгєхдєє хэрвээ їйл бїтээгчийг хїчин мєхсдвєл таны гурван дагина , урван тэнгэрийг хїчин нэм гэсэн нь їнэн билээ . Тэр Гучин баатарт нь хїч нэм гэснийг би мэдэхгїй . Гэсэр їгїй байтал дураараа очсон чинь буруу билээ ! Їйл бїтээгчиын нэгэн их зовох цагт эхмжээ нь энэ биз . Эдїгээ тєєрєг урьдаар тэр хаанд болох билээ . Тэр гурван ханыг зориг їйл ер бїгд цєм бїтэх болно ” Ингэж зарлиаг болоод : “Та зургуул їтэр одоод Гэсэрийн гучин баатарын гурван зуун жаран нэгэн судлыг сїнсэй нь їтэр яарч авч ир. Тэр гучин баатар цєм тэнгэрийн хєвгїїн биш . Эрт бурхан Гэсэртэй адил гучин баатарт бошиг єгсєнгїй бишїї . їїнээс хойш та зурогуул тэр гучин баатрыг бїї ємгєєлє . Тэр гучин баатрын судал сїнсийг їтэр авч ир ! Хойно амьдруулах болбол тэр їед буцааж єгнє ” гэв.
*** *** ***
Тєдий гурван дагина гурван тэнгэр Хурмастын зарлигаар огторгуйгаар нууж очтол Гэсэрийн гучин баатар басхїї “Мордъё” гэж “Жишжж хэнд болов? Халхай очъё, би очъё” гэж булаалдаж байв. Рогма швга орхиход нь дээрээс гурван дагина , гурван тэнгэр хувилгаанар мэдээд Рогмагийн тэр шавгийг эрхгїй Цотонд тусгав. ТЄдий (Хаянхярваа бурхны хуилгаан) Цотон ноён хар тогойт , цагаан сїїл цоохор морио унав. Шоргоолжин сааадгаа бїслэв. Ширэн ха\уягаа ємсєв. Хянгаран илдэ зїїв. Мордож яваад Шарайголын гурван хааныд очиж адуунаас нь хулгай хийж аьё иртэл хойноос нь Цагаан гэрт хааны Бїргэл хар цус уугч тїшмэл нэхэж Элст уулын хєтєл дээр гїйцэж ирэв. Цотон ноён ганцаар дэми й донгосож дуулж явна : “Би ЦасЧирэхийн чинээ сайн эр бишїї ” гэж бардамнаж “Энэ адуунаас Цасад нэг ч морь єгєхгїй ” гэж явтл Бїргэд хар тїшмэл сонсоод : “Энэ муул хїн байна. Дэмий донгодож явах нь юу вэ ? ГЭртээ хїрний хойно бїї єгєлцєєрэй . Цасад гээд газрын далдаас нууж хашгиран дайрав. Цотон адуугаа орхин дутаав. Бїргэд Хар тїшмэл эрхгїй гїйцэж ирэхэд саадаг нум сумаа аван Цотон ноён тарваганы хонхор нїхэнд шургаж оров. Бїргэд хар тїшмэл єгїїлрїїн : “Ай , муу гарч ир. Нїхэнд ороод хааша гаръя гэнэ чи ?” Цотон єгїїлрїїн : “Адуу морь минь тэр байна. Тїїнийг ав. Миний биеэр юу хийнэ чи ? ” гэв. Бїргэд хар тїшмэл єгїїлрїїн : “Мундаж сайн єглєгч ноён болов уу? чи ? Їнэхээр єглєгч хїн хїн байна чи . Тийм болбол саадаг нум сумаа єг ” гэв. Саадаг нум сумаа єгєв. Гучин цагаан сумны єдєнд шороо дїїрч ирэв. “Чи биеэрээ “Чи биеэрээ їтэр гарч ир Чи гарч ирэхгїй болбол аргалаар утна ” гэж ргал хормойлж ирэхэд Цотон хэлэв: “ Тїшмэл авай ! Чи намайг бїї ал. ГЭсэр їгїй байна. Рогма гуа авахуудахын аргыг би хэлж єгье. ” гэв. Тїшмэл “За” гэв. Цотон нїхнээс гарч ирэв. Бїргэд хар тїшмэл дуун їгїй Цотонг (Моринд унуулж дєрвєн мєчийг ганзгаар тас ) хїлээд , адуугаа тууж гэртээ хїрээд гурван хаандаа Цотонг аваачив. Цагаан гэрт хаан єгїїлрїїн : “Цотонгийн хїлээсийг тайлж тавь” гэв. Цотонгийн хїлээсийг тайлж тавив. Цотон ноён есєнтэй мєргєв. Цагаан гэр хаан : “Дээш суу” гэнэ Шамба Мэруз тэр хоёр дургїйцэж хэлэв. “Есєнтэй мєргєгч Цотон ноён , дээш суу гэгч Цагаан гэрт хаан энэ хоёул юутай сайхан амраг билээ ?” гэв. Гурван хаан : ” Цотон ночн авай минь , їг чинь юу вэ ? Хэл гэв. Цотон ноён хэлэв. “Гэсэр гэртээ їгїй Мангаст явсаар ирээгїй Гэсэрийн амраг ЦасЧихэр ах нь гучин баатрын хїч нь адбиш их байна. Тэд нар їнэхээр байвч яах вэ ! Рогма гуаг авахын аргчг би зааж єгсїї” гэв. “За тэр їг чинь зєв. Хэл” гэв. “Бас їг бий юу хэл” гэв. Цотон ночн єгїїлрїїн “Морь хуяг , зэр зэвийг минь єг. Над нэгэн бїлэг сайн муу адууг єг. Тэр адууг аваад харьж би худал хэлнэ. Би ингэж худал хэлнэ. “Шарайголын гурван хааны цэрэг буцсан байна. Би мєрєєр нь мєшгиж гїйцэн ядаж орхисон адууг авч ирэв” гэж хэлье . Тэгвэл манай хи цэрэг , гучин баатар бїгд їнэмшиж тархана. (Тэдний гэр нь хол хол байдаг . Гурван хоног , хоёр хоног нэг хоногийн газар байдаг. Цас Чихэрийн гэр нэг сарын газарт бий . Би шарай голйын цэргийг буцсаны баяр гэ их хурим хийж арз архиар бїгдийг согтоогоод тараая . Та нар минийхойнооё нэхэж очоод (сул суух) Рогма гуаг ав” гэв. Шарайголын гурван хаан энэ їгийг зєв гэж баясаад бїгдийг булт єгєв. Цотонгийн морь , зэр зэвийг (сохор доголон даарьтай) муусайн гурван зуун адууг єгєв. Цотон мордож яваад эргэж ирээд гурван хаанаас асуув: “Гэсэр бид хоёр нэгэн отог улсыг булаалдсаар билээ . рогма гуаг авсны хойно тэр отог улсыг єгєх ажаамуу?” гэв. Цагаан гэрт хаан “Єгье” гэв. Цотон мєргєєд явав . Гурван зуун адугаа гэрийн зїг тууж явтал нь хойноос нь Гэсэрийн анд Чадисмари нэрт тїшмэл Цотонгийн энэ їгийг їнэн її , худал уу тэнссїгэй гээд гїйцэж ирээд “За муу Цотон чи юуны тул Гэсэрээс урвав. ? Рогма , гучин баатар аливаа бїгдийг би аргалж авч єгье гэгч чинь юу вэ ? Гэсэрийн бие нь чиний ач бишїї . Алтан дагина бэр чинь бишїї . Гучин баатар тєрєл чинь бишїї . ” гэв. Тєдий “Энэ мууг алъя” гээд илдээ суга татвал Цотон морин дээрээсээ бууж харайж сєгєн ийн айлтгаруун : “Богд Чадисмари ” тїшмэл ! Тэр зарлиг чинь эгээл їнэн билээ . Тийм болов чи эдїгээ гэгээндээ айлдан соёрх . Би эдїгээ дайсан хїний гарт баригдсан тулд єєрийн амиа аргалж гарсугай гэсэн билээ . Би ямаро тэнэг амьтан болж Гэсэр хаандаа хар санах вэ?
Тэгж айлтгасєанл Чадисмари тїшмэл: “барам хєєрхий Цотонгийн энэ їг нь эгээ їнэн” гээд гэртээ харив. Чадисмари тїшмэл : “барам хєєрхий Цотон газрын дамаар нууж очоод тїїнийг гэртээ орсны хойно гурван хаанд Цотон ирээд ийн айлтгаруун : “Таны гай нэгэн Чадисмари нэрт тїшмэл намайг нэхэж очоод .: “ Гэсэр бид хоёул анд гэнэ . Чи юуны тулд гурван хаанд урвав Эдїгээ би чамайг алъя ” гэв. Чи юуны тулд гурван хаанд урвав. Эдїгээ би чамайг алъя” гэсэнд би амиа гаръя гэж худал хэлэв. Миний тэр їгийг “їнэн сайн” гээд харьж ирэв. Энэн їгийг гурван хаанд мэдїїлье гэж ирэв” гэв. Гурван хаан Чадисмари тїшмэлийг авч ирээд Цотонгийн їгийг асуувал Чадисмари єгїїлрїїн : “Гурван хан минь ! Эрт урьд Гэсэрийн аливаа рид хувилгаанышг та нарт тоолж єгїїлсэн минь їнэн билээ . Эдїгээ энэ Цотонгийн їг нь тун худал болуузай . “Би урьд эс хэллїї ? Энэ муу ракшсм мэтийн тїшмэлийн їгэнд бїї ор гэсэн минь эдїгээ їнэн боллоо. Энэ муу тїїшмэлийг барь ” гэвэл Хар гэрт хаан зарлиг болруун : “Энэ Чадисмари тїшмэлд эртээс дургїй минь їнэн билээ . Эдїгээ энэ цотон манд хар санадаг нь їнэн болбол цааш харилгїй юуны тул эргэж ирэв? Энэ хатан, тїшмэлийг бариад гар хєлийг нь тємєр тушаагаар тушаад , хаан зарлиг болж , Цойрон урны хїї лам Номчийг урьж ирээд : “Энэ Чадисмари тїшмэлийг аваачаад есєн давхар хар байшинд хадгал. Чамд жаран сайн хїнийг єгсїгэй . Хэрвээ алдвал лам номч чамайг эхлэн жаран сайн хїнийг алах болно” гэж захирав. Лам Номч тэр тїшмэлийг гэртээ авч ирээд есєн давхар хар байшинд оруудаап суув.
*** *** *** ..
Гурван хаан Цотонг “Чи эдїгээ харь” гэв. Цотон єгїїлрїїн : “гурван хаан миний хойноос арваад хоноод мєн болзоогоор ир !гээд Цотон ноён гурван зуун адуугаа тууж арав хонож гэртээ хїрч ирэв Цас Чихэр эхлэн гучин баатар , их цэрэг бїгдээр: “Цотон авайг у гэж удав?” гэж асуув. Цотон ноён хэлэв : “Шарайголын гцурван хааны цэрэг дїрвэж буцаж байна. мєрєєрнь явж эс гїйцээд орхисон муу адуугий нь авч ирэв. Та намайг байлдаж їл чадахыг мэдээд тэднийг буцсан хойно намайг хуурч илгээв. Би мэдэв. Миний їгийг итгэх болбол тарцгаая . Би адуу хулгайлъя гэж очиж их ядрав. Би муу боловч янаг тєрєл чинь бишїї . Та нар намайыг итгэхгїй болбол нэг хоёр хїнийг явуулж їз” гэв. ЦасЧиэхр хэлэв : “Та харийн хїн биш , єєрийын тєрєл Цотон авгай байна . Юунд худаг гэх вэ ? Энэ їгэнд болбол Шарай голын цэрэг буцсан нь їнэн бєаына гэж их цэрэг бид бїгдээрээ тархъя” гэв.
Цотон ноён єгїїлрїїн : “Эдїгээ таныг би бэлэг зохьтой гэж Номын манлайн нэг хурим хийе . Цас ,Рогма , Шуумар єгїїлрїїн : “Авайг энэ їг чинь маш зєв байна. Бид бгдээрээ номын манлай хурим идээд тахъя” гэв. Цотон ноён уулын чинээ идээ , далайн чинээ арз архи хасаг тэргэнд тээж ирээд , Цас ,РРогма , Шуумар эхлэн гучин баатар бїгдээр хуримлаж жарган суутал огторгуйгаас гурван дагина , гурван тэнгэр нууж ирээд . Цас эхлээд гучин баатрын зєн билэг ухаан хийгээд гурван зуун ужаран нэгэн судал сїнсийг хуилгаанар аваад Хурмаст тэнгэрт хєєрєв. Цас эхлэн гучин баатар архины жаргалд ташуурч байсаар аливаа рид хувилгаан , гурван зуун жаран нэгэн судал сїнсээ автал эс мэдэн суув. Буйдан єгїїлрїїн : “Ер дарсны ихэд сайнгїй билээ . Эдїгээ гэр гэртээ тархаж хариад боть боть номыг номолвол хэрэгтэй нь тэрбилээ . ” гэв. Цас эхлэн бїгдээр “Буйдангийн энэ їг зєв” гээд тархахад Рогма гуа уйлж байж єгїїлрїїн : “Цас авгай минь Гэсэр минь чамдаа хэлдэг билээ . Цотонгийн инээх нв мяндас , їг нь гурил , зїрх нь гїр хар чулуу билээ . Дотоод нууж хэлэлц гэсэн билээ . Гадаах їйлийг Цотонд бїї хэлээрэй гэсэн билээ . Тэгээд Цотонгийн аймтгай худалч хоёр нь ертєнцєд арай б айхгїй биз” гэв. “Энэ їг їнэн” гээд Цас Чихэр , Нанчшн , Шуумар тэгїїлэн ахмаг их цэрэг тархав.
No comments:
Post a Comment