Sunday, May 30, 2010

Таны элэг эрүүл үү

Элэг хүний хамгийн том шүүрлийн булчирхай бөгөөд ойролцоогоор 1,5 кг жинтэй. Цээжний баруун талд өрцний чанх доор байрлана. Элэг хоол боловсруулах, цусны эргэлтийг хангах, бодисын солилцоог зохицуулах, бие махбодийг хоргvйжvvлэх онцгой үүрэгтэй, өөрөөр хэлбэл биеийн химийг зохицуулагч лаборатори гэсэн үг юм.

Хэрэв элэг муудвал хvний бие бvхэлдээ суларч өвчилдөг.

Цөсний хүүдий нь жижгэвтэр лийр мэт хэлбэртэй хоол боловсруулах эрхтэн юм. Элэгний доор байрлаж, цөсний цорго болох олон тооны гуурсаар элэгтэй холбогддог. Элэгнээс ялгарсан цөс нь цөсний хүүдийд хуримтлагдан арван хоёр хуруу гэдэс рүү юүлэгддэг. Цөс нь хоол хүнсэн дэхь өөх тосыг задлах, уусамтгай болгох үүрэгтэй. Цөсөнд чулуу үүсч яваандаа хурц үрэвсэл болдог.

Элэгний өвчлөлтөөр Монгол Улс дэлхийд нэлээд дээгүүрт “толгой цохиж” явна. Монголчуудын бараг 70-80 хувь нь элэгний өвчтэй. Таван хүн тутмын нэг нь шарлаж байсан гэсэн судалгаа байдаг юм билээ. Нээрээ ч гэр бүлийнхнийх нь хэн нэг нь шарлаж үзээгүй хүнтэй айл олъё гэвэл өвснөөс зүү эрэхтэй адил болох биз ээ.
Элэг хамгийн чухал эрхтэн

Нас бие гүйцсэн эрүүл хүний элэг дунджаар 1200-1800 г жинтэй, хүний биеийн жингийн 2-3 хувийг эзэлдэг. Энэ эрхтэн хүний хамгийн том шүүрлийн булчирхай бөгөөд нэг ёсондоо хүний биеийн химийн урвалыг зохицуулагч лаборатори л гэсэн үг. Элэг хэрэв бодисын солилцооны үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй бол бүх бие хороор дүүрч үхлийн ирмэгт хүрдэг. Элэг нь цусан дахь саха рын хэмжээг хэвийн хэмжээнд байлгах, илүүдэл сахарыг гликоген болгон нөөцөлж хэрэгцээтэй цагт нь гаргаж зарцуулдаг. Хvрээлэн байгаа орчин болон хоол хvнс, ундны усаар дамжин хvний биед орж байгаа хvнд металл, химийн бодис, мөн нийлэг эм зэрэг нь элгэнд очоод задарч хоргvйждэг байна. Элэгнээс ялгарсан цөс нь цөсний хvvдийд хуримтлагдан нарийн гэдэс рvv юvлэгддэг. Цөс нь хоол хvнсэн дэх өөх тосыг задлах, уусамтгай болгох vvрэг тэй.

Аваар ослоос болж элэгний тал нь ажиллахаа болилоо гэхэд үлдсэн хагас нь хүний биеийн бүхий л хэрэгцээг хангаж чаддаг гэнэ. Өөрөөр хэлбэл тэр үлдсэн хэсэг нь хэдэн өдрийн дотор нөхөн ургах чадвартай ажээ. Эмч нар энэ гайхамшигтай чанарыг нь хүнд элэг шилжүүлэн суулгах аргад хэрэглэдэг байна.
Амьдралын буруу зуршлаас болж элэг өвчилдөг

Манайхан ажилдаа яарч байна гээд өглөөдөө ихэвчлэн өлөн гардаг. Энэ нь бүр гэм биш бүр зан болчихсон. Өдөр нь аль тааралдсан цайны газраа орж хоёр гурван хуушуур авах юм уу, эсвэл шарсан хуурсан хоол захиалж иднэ. Нэлээн орой нэг их өлссөн хүн гэртээ очоод жаал өөх тостой хоол гэдсээ дүүртэл идчихээд л унтаад өгнө дөө. Үүнийгээ магадгүй зарим хүн эрүүл зөв амьдралын хэв маяг ч гэж ойлгодог байж болох юм. Шарсан мах амттайг ч хэлэх үү? Монголчууд бид ихэвчлэн шарсан хайрсан, хуурсан хоол иддэг. Гэтэл эрүүл мэнддээ дайн зарлаж яваагаа бид огтхон ч ухаардаггүй. Ялангуяа залууст энэ хамгийн их хамаатай.

Сүүлийн үед залуучууд оффи сын ажилд илүү дурлах болсон. Тохилог албан газарт зөөлөн сандалд тухалж, компьютерийн өмнө хэдэн цагаар ч хамаагүй хөдөлгөөнгүй суудаг хүн бидний дунд хэдэн зуун мянгаараа байгаа даа. Явган ч алхахаас тээршаана. Хэдхэн алхмын газар машин унаж тансаглаад л. Хүн харахад л сайхан тарган цатгалан хүн байх боловч цаанаа тэр хүний элэг нь өөхөлчихсөн байдаг ажээ. Хүн хэр их тарган байна, элэг нь төдий чинээ их ачаалалтай байдаг гэнэ. Түүгээр зогсохгүй нойр булчирхай, зүрх нь өөхөлж, яваандаа бүхий л эрхтнийг хамарч сүүлдээ элэгний хатуурал цирроз болдог. Хэдийгээр элэг ачаалал дааж нөхөн сэргээгдэх чадвартай эрхтэн хэдий ч архи уух, буруу хооллох, эм ихээр хэрэглэх болон элэгний халдварт өвчнөөс болж үрэвсэх нь элбэг. Элгэнд мэдрэлийн эсүүд байдаггүй учраас өвчин үүсч, цаашаа идэж байгаа нь хүнд эхлээд мэдрэгддэггүй байна. Харин хэвийн хэмжээнээсээ томро ход гаднах арьсан бүрхэвч нь сунаж өвчтөнд мэдрэгддэг ажээ.
Элэгний дайсан-архи

Бид бүгд л архины хор уршгийг мэддэг боловч, харамсалтай нь энэ гашуун усанд бүх нийгмээрээ живээд байна. Бүр “Бага зэргийн архи эрүүл мэндэд тустай” гэж өөрсдийгөө тайвшруулахыг нь яана. “Улаан дарс цус төлжүүлдэг, цагаан дарс зүрх судсанд сайн” гэж мэргэжлийн зарим хүмүүс ч хэлдэг. Мэргэжилтнүүд өдөрт 10 градусын алкоголь агуулсан (100 ml тутамд 10гр алкаголь) архинаас 150 мл ууж (нэг шилэн аяга) болно гэж үздэг. Хэр үнэн худлыг нь нарийн сайн судалдаггүй. Архи зүрх судсанд сайн, бас нас уртасгадаг гэсэн буруу онолын эхлэл нь 1980-аад онд анх тавигджээ. Энэ талаарх материал анх 1979 онд алдарт “Lancet” сэтгүүлд нийтлэгдсэн байна. Гэтэл тун бага гэж үзэж байгаа дээрх 150 мл архийг уусан хүн архины сайн нөлөөг харъя гэхээсээ өмнө элэг болон бусад эрхтнээ энэ хэмжээний архинд хэрхэн хордож байгааг мэдэх хэрэгтэй. Өдөр бүр нэг хундага дарс уудаг хүн найр хуримд очоод “Би нэгээс илүүг уудаггүй” гэж татгалзаад суугаад байж чадахгүй. Түүнтэй адил хэдий тохируулж уудаг хүн ч гэсэн ямар нэг зовлон бэрхшээлтэй тулгарсан үедээ согттолоо уухгүй гэх баталгаа огт байхгүй.

Судалгаанаас харахад хүмүүс ихэнхдээ баясаж, цэнгэж, таашаал авах гэж архи хэрэглэдэг байна. Архи дарс худалддаггүй баар цэнгээний газрууд огт байхгүй байгаа нь үүний нэг баталгаа юм. Үүнээс гадна хүмүүс төрсөн өдөр, үдэшлэг, хурим, баярын цэнгүүний үеэр согтууруулах ундааг хамгийн их хэрэглэдэг байна. Хамт олонч, нийтэч гэсэн тодотгол өгсөн энэ байдал нь хүнийг архинд оруулах эхний алхам болдог. Согтууруулах ундаа хэрэглэх өөр нэг шалтгаан бол сэтгэлийн мэдрэмжийг дарах явдал юм. Хүмүүс гутарч гуниглах, стресст орох, сэтгэлээр унахдаа согтууруулах ундаа хэрэг лэж түүнээ аль болох мар тахыг оролддог. Гэтэл энэ нь тэр хүнийг сэтгэл санаа, бие махбодь аль аль талаар нь улам л доройтуулдаг. Архинд орсон хүмүүс уухгүй бол тэвчиж чадахаа байж донтож эхэлдэг. Архи хүний биеийн шингэн хэсэгт уусч элгээр шүүгдээд бөөрөнд очдог. Харин хэтрүүлэн уувал элэг шүүж дийлэхгүй бөгөөд архи шууд цусанд шингэдэг ажээ. Элэг, бөөр хоёр архийг цэвэрлэхийн тулд өөрөөсөө хэрээс хэтэрсэн их хүч гаргаж ажилладаг гэнэ. Бөөр биед шингэсэн хорт бодисыг ялгаад шээсээр дамжуулан гадагшлуулдаг. Хэрэв их хэмжээ ний архи биед шингэсэн байвал хорны зарим хэсэг нь гадагшилж чадахгүй биед үлддэг. Ингээд архи даах чадвар улам мууддаг байна. Энэ нь таны элэг эмчид үзүүлэхэд хэвийн гэж гарч байгаа ч гэсэн муудаж эхэлсний шинж тэмдэг юм. Хэтэрхий их архи нь биеийн бусад хэсгийг хэдэн хэсэг тасчин хаяхтай адил байдалд хүргэдэг ажээ.

Элэг өвдөхөд илрэх шинжүүд

Элгэнд өөрчлөлт орсны анхны шинж тэмдэг нь нойр муудах, амархан ядрах, нозоорч хэвтмээр болох зэргээр илэрнэ. Аажимдаа арьсан дээр хvрэн заримдаа ганц хоёр улаан толбо гарах, загатнах, гэдэс цанхайх, хоолонд дургүй болох, арьс өнгөө алдах гэх мэт шинж тэмдгvvд илэрдэг.

Яагаад элэг өвчлөхийг шарла лаа гэж ярьдаг вэ?

Хүний цусны улаан бөөмс гурван сарын наслалтай. Түүний дараа элгэнд задран устаж оронд нь шинэ улаан эс үүснэ. Элгэнд задрах үедээ Bilirubin гэдэг шар өнгийн уураг болон цааш задардаг. Гэтэл өвчилсөн элэг үүнийг задалж чадахгүй тул цусанд цугларч хүний арьс шар өнгөтэй болдог байна. Түүний хажуугаар бас шээс улаан хүрэн шаргал, өтгөн нь шаргал цагаан болдог.

Гэдэс цанхайх. Элэг гэмтэхэд хангалттай цөс ялгаруулж чаддаг гүй тул идсэн хоолны тосыг хүн шингээж чаддаггүй байна. Тэгээд хоол идсэний дараа гэдэс цанхайдаг шинж илэрдэг байна. Элэг өөрчлөгдөхөд хүний арьс бас өөрчлөгддөг. Таны арьсан дээр тухайлбал хамар, нүүр, хүзүү, цээж шуун дээр нэг цэгээс салбар ласан жижиг судлуудтай улаан цэгүүд байна уу? Хатуурсан элэгнээс болж судас даралтанд ордог тул арьсан дээрх цусны улаан судлууд тодордог байна. Гарын алга чинь ямар өнгөтэй байна вэ? Гарын алга улаан тод толботой бол элэг чинь өвчилж байгаагийн шинж гэнэ. Таны хумс цагаарч бас долгион той болсон уу? Элэгний архаг өвчний улмаас хумсны гол суурь бодис болох креатин гэдэг бодисонд өөрчлөлт ордог. Тэгэ хээр хумс өөрчлөгдөнө гэдэг элэг ний өвчний нэгэн дохио болдог байна. Хүний биед бэлгийн өөрчлөлт гарах уу? Элгэнд бэлгийн дайв рын боловсруулалт ба устгал явагддаг. Элгэнд өөрчлөлттэй болсон үед эрэгтэй хүн бэлгийн чадваргүй, эмэгтэй хүний сарын тэмдэг өөрчлөлттэй ирдэг ажээ.

Элэгний ачаалал хэтэрч, vрэв сэж өвчлөх эхний vед ямарваа нэгэн зовиур илэрдэггvй учир хvмvvс анзаарахгvй байсаар өвчнөө хvндэрсэн хойно нь эмчид ханд даг. Нөгөө талаас манай эмнэл гvvдийн тоног төхөөрөмж хоцрогдсоноос элэгний өвчнийг эрт илрvvлэх боломж муутай. Тийм учраас өөрөө өөрийгөө хянаж анхны шинж тэмдэг илрэнгvvт эмнэлэг vзvvлж эмчлvvлбэл өвч­нийг бvрэн анагаах, архагшсан бол өвчлөлтийн явцыг зогсоож амжина.

Элэгний өвчнөөс өөрийгөө яаж хамгаалах вэ?

Өөрийнхөө элгийг та л хайрлаж эрүүл байлгаж чадна. Танаас нэг их зардал, хүч шаардахгүй байх энгийн хэдэн зөвлөмжийг хүргэе.

* Архи бүү хэрэглэ.
* Хөгц, мөөгөнцөртэй хүнс бүү хэрэглэ
* Эмийг зөвхөн эмчийн заавраар хэрэглэ.
* Шаардлагагүй бол тариа хийлгэхээс зайлсхий.
* Ажил амралт, хоолны дэглэмээ зөв зохицуул
* Тариа хийлгэхдээ нэг удаагийн тариурын бүтэн байдлыг шалгаж үзэх, заавал өөрийнхөө дэргэд задлуулж бай.
* Шаардлагагүй бол цусаа шүүлгэхээс зайлсхий.
* Шивээс хийлгэхээс аль болох зайлсхий.
* Найдвартай шүдний эмнэлгээр үйлчлүүлэхийг хичээ.
* Замбараагүй бэлгийн амьдралаас татгалз.
* Сэтгэлд тааламжгүй газар хооллохоос зайлсхий.
* Өдөрт дор хаяж 3-5 удаа гараа угаа.
* Нийтийн угаалтуурт гараа угаагаад усны хаалтыг давхар угаасны дараа дахин гараа угаагаад усаа хаагаарай.

Элгээ өвчилсөн эсэхийг мэдэ хийн тулд бид эхлээд эмчид очих хэрэгтэй болдог. Тэгээд баахан шинжилгээ өгдөг. Тэгсэн атлаа энэ шинжилгээнийхээ учрыг нь ч олдоггүй Энэ талаар мэргэжлийн эмчийн зөвлөгөөг танд хүргэе.

УКТЭ-ийн клиник лабора торийн тасгийн их эмч, магистр Ж.Саранцэцэгтэй ярилцлаа.

- Элгээ өвчилсөн эсэхийг мэдэхийн тулд ямар шинжилгээ өгөх шаардлагатай байдаг вэ?

- Эхлээд дотрын нарийн мэргэжлийн эмчид үзүүлж байж, холбогдох шинжилгээнүүдийг өг дөг. Хүмүүс заримдаа сайн дураа раа элэгнийхээ үйл ажиллагааг хэвийн эсэхийг мэдэхийн тулд шууд шинжилгээ өгдөг. Ийм тохиолдолд ерөнхий цөөн үзүүлэл тийг л шалгадаг. Энэ нь тийм ч хангалттай биш. Нэлээд хэдэн шинжилгээг цогцоор нь өгөх нь зүйтэй. Биохимийн, цусны ерөнхий болон бүлэгнэлтийн, мөн шээсний шинжилгээ өгөх хэрэгтэй. Цусны шинжилгээгээр цусны цагаан эс, ялтас эс, бүлэгнэлт, протромбины хугацаа зэрэг үзүүлэлтийг тодорхойлдог. Мөн вирусын В, С маркер, хавдрын маркер, аутоиммуны зарим үзүүлэл тийг ч үзэх шаардлагатай болдог. Шээсний шинжилгээгээр шарласан эсэхийг үздэг. Дан ганц лабораторийн шинжилгээгээр бүх зүйл тодорхойлогдохгүй. Биохими, цусны шинжилгээг судаснаас нэг хатгалтаар авна. Хариу нь тухайн шинжилгээний хийгдэх арга, хугацаа наас хамаараад харилцан адилгүй.

- Шинжилгээ өгөхийн өмнө биеэ яаж бэлдэх вэ?

- Шарсан, хуурсан, хэт хурц хоол идэхгүй байх, долоо хоногийн өмнөөс архи хэрэглээгүй байх хэрэгтэй.

- Хоёр өөр газар нэг төрлийн шинжилгээ өгөхөд хариу нь хоорондоо зөрөөд бай даг. Энэ ямар учиртай вэ?

- Хэмжигч багажийн мэдрэг чанар, хэмжих үзүүлэлтийн нэгж зэрэг нь өөр өөр байж болох юм. Лабораторийн ажилтны ур чадвараас ч шалтгаалж болох юм. Хүний биеийн өөрчлөлт бас хамаатай. Тухайн үед элгэнд нөлөөлдөг эм уусан байж болох юм. Ер нь хүний биеийн бодисын солилцооны өөрчлөлт их богино хугацаанд байнга явагдаж байдаг. Нэг эмнэлэгт шинжилгээ хийлгээд, долоо хоногийн дараа өөр газар дахин өгөхөд хариу нь өөр гарах тохиолдол бий. Гэхдээ тухайн үед өгсөн шинжилгээний хариуг гол болгож үздэг.

Өөртөө зориулан бэлтгэсэн хоол хамгийн эрvvл

Элэгний өвчтэй хvний хоолны дэг буюу ямар хоол идэж юуг хязгаарлах нь хүний биеийн онцло гоос хамаардаг. Яваандаа элэгний vрэвслийг дагаад цөсний хvvдий vрэвсэж, чулуужих нь элбэг. Хоолыг хэт хориглох, vндэслэлгvй болгоомжлох нь уураг, нvvрс ус, өөх тос, аминдэм, бичил тэжээлийн дуталд хvргэж турж эцэх, бие махбодийн шим тэжээл, аминдэм, эрдсийн тэнцвэрт байдал алдагдан өвчин эсэргvvцэх чадвар сулран тамирдуулдаг байна. Энэ нь элэгний өвчний явцыг гvнзгийрvvлэх, архагшуулах, ядраах, амархан өвчлөмтгий болгох тул хоол хvнсний тодорхой ойлголт, мэдлэг, дадалтай байж зөв хооллох нь чухал. Элэгний өвчтэй хүн нэг янзын хоол идвэл тэжээлийн дутагдалд ордог тул янз бүрийн хоол хүнсийг бага порцоор өдөрт олон удаа идэх нь чухал. Уух зүйлийн хувьд бол хэр их уурагтай болон давс хэрэглэсэн тэр хэмжээгээр уух шингэнээ тохируулах ёстой юм байна. Yйлдвэрийн аргаар боловсруулсан хоол нь байгалийн гарал, төрөлх шинжээ алдсан, хэт хиймэл, хvнсний тогтворжуулагч, нөөшлөгч, дvvргэгч зэрэг олон химийн бодис агуулсан байдаг тул шингэц муу, элэгний ачааллыг ихэсгэх, хордуулах зэрэг сөрөг муу талтай. Элэгний эмгэгийн vед амьтны гаралтай өөх, өөхөн тосны хэрэглээг хязгаарлаж, ургамлын гаралтай тосны хэрэг лээг нэмэгдvvлнэ. Биед хялбар шингэдэг сvv, цагаан идээний тос (цөцгийн тос, бяслаг, зөөхий, сvv, тараг), ургамлын буюу чидун, наранцэцгийн болон шар буурцгийн тосыг өргөн хэрэг лэх нь элэгний ачааллыг хөнгөл нө.

Хооллохдоо ихээр хэрэг лэж, энергиэ олж авах хүнсний бүтээгдэхүүн бол нүүрс хүчил өөрөөр хэлбэл гурил, будааны бүтээгдэхүүн юм. Давс биед ус цуглуулдаг тул элэгний өвчтэй хүний хоолонд нэмж давс хэрэг лэхийг хориглодог. Хоолонд орсон давс биед хангалттай байдаг бөгөөд өдөрт 3 гр давс хангалттай гэнэ.

Хиам, давсалж утсан мах, давстай боов талх, давстай рашаан ус хэрэглэхийг хориглох хэрэгтэй. Элэгний хатууралтай хүний бие магни, кальци, цинк, А, Д, Е витамины дутагдалд орсон байдаг. Архи их уудаг хүний элэг дээрх дутагдлаас гадна В1, В6 витамины хомсдолд орсон байдаг. Элэгний өвчтэй хүнд тараг их сайнаар нөлөөлдөг гэж судалгаанд гарчээ.

Хоолыг зөөлөн гал дээр удаан чанаж сайтар зөөллөх, эсвэл уураар жигнэж боловсруулах нь элгэнд нэмэлт ачаалалгvй байдаг. Шарах, хуурах аргаар боловсруулсан хоол, тvvхий, дутуу боловсруулсан хоол хvнс, нөөшилсөн, даршилсан, давсал сан, цуу болон хурц, халуун хоол амтлагчаар амталсан хоол хvнсийг хориглоно. Давсыг аль болох бага хэрэглэнэ. Эцэст нь тэмдэглэхэд гэртээ өөртөө зориулан бэлтгэсэн хоол хамгийн эрvvл.

Халдвар авсан тохиолдолд эмчид даруйхан очоорой

Эрүүл байж, урт удаан амьдрахын үндэс бол эрүүл мэнд гэдгийг хүн бүр мэднэ. Гэвч бид өвчин, үхлээс айх мөртөө өөрийн эрүүл мэнд, амь настай холбоотой асуудалд дэндүү гэмээр хойрго ханддагийг хүлээн зөвшөөрөх хүн олон. Сүүлийн үед А, В, С вирусээр өвчлөгдөгсдийн нас харь цангуй залуужиж байгааг тэдний амьдралын өдөр тутмын хэв маягтай холбон тайлбарлаж болох аж. Мөн архи, хүнсний зохисгүй хэрэглээнээс гадна сахарын шижин өвчин ч нөлөөлдөг гэнэ. Гэдсээр шимэгдэн орсон хоол тэжээлийн зүйлийг элэг сайн муугаар нь ялган, өөхийг хайлуулж, булчин, уураг буй болгоход нөлөөлдөг учир эрүүл, амьд явахтай шууд холбоотой эрхтэн юм.

Манайд элэгний вирусын эмчилгээг сайн хийж чаддаггүйгээс халдвар тээгчдийн өвчин хүндрэх тохиолдол сүүлийн үед газар аваад байгаа. Эдгээр хүмүүсийн дийлэнх нь элэгний хавдартай болж байгаа тухай мэргэжилтнүүд ярьж, толгойгоо сэгсэрдэг. Архаг тээгчдийг тодорхойлох техник, хэрэгслийн хангамж манайд тун тааруу байдгаас иргэд эх орондоо эмчилгээ сувилгаа хийлгэх боломж багатай. Иймээс вирусын халд вар авсан тохиолдолд иргэд хугацаа алдалгүй эмчид хандах нь чухал гэдгийг хүн бүрт дахин сануулья.

Бид дэлхийн анагаахын хөгжлөөс хоцрогдож байгаа юу?

Хэрэв элэг хатуурч, хавдар болвол мэс заслын аргаар эмчлэхээс өөр боломжгүй байдаг гэнэ. Ийм мэс ажилбарыг Эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны их сургуулийн Мэс заслын тэнхмийн эрхлэгчээр ахлуулсан баг хийдэг боловч гарах хүндрэл нь их байдаг аж. Иймд төр, засгийн хэмжээнд энэ чиглэлийн техник хэрэгсэл, мэргэжилтнүүдийг эрчимтэй бэлт гэх ажилд яригдаж байгаа юм.

Одоо таныг Монголдоо элэгний хэмээн алдаршсан “Шагдар­сүрэн” клиникийн их эмч, академич, доктор профес сор М.Шагдарсүрэнтэй уул зуулъя.

- Яагаад элэгний өвчлөл монголчуудын дунд их байна вэ?

- Элэгний хорт хавдрын тархалтыг дэлхийн хэмжээнд гурван бүс болгон хуваадаг. Үүнээс хамгийн их эрсдэлтэй бүсэд Афри кийн дараа Монгол ордог. Социализмын буюу 60-70-аад оны үед шар өвчин халдварын замаар эрчимтэй тархсан. Шар өвчнийг гүйцэд сайн эмчлээгүйгээс болоод элэгний архаг өвчин болж үлддэг. Энэ нь даамжирсаар элэгний хатуурал, хавдар болдог. Энэ үед гарсан шар өвчний хөнөөл өнөөдөр ч үргэлжилсээр байна. Үр хүүхдүүдэд нь ч дамжин халдвар ласаар л байдаг. Элэг ихэвчлэн вирус, болон хордлогоос болж өвчилдөг. Бэлгийн замаар ч мөн вирус дамждаг. Гэр бүлийн хоёрын нэг нь шарлаагүй мөртлөө элэг нь өвчилсөн байдаг нь үүнтэй холбоотой. Архинаас болж элэг маш эрчимтэй мууддаг. Манайхан социализмын үеэс архийг их хэмжээтэй хэрэглэх болсон. Өөх тостой хурц хоол унд, архи тамхи, будаг зэрэг элдэв химийн бодис, эм тан гээд элэгний хорны тоонд ордог зүйлүүдтэй болгоомжтой хандах хэрэгтэй. Доргио ихтэй муу замаар байнга явах нь бас элгэнд муугаар нөлөөлдөг. Элэг өвчлөхдөө хүчтэй өвдөлт мэдрэгдэхгүй учраас хүмүүс тэр бүр анзаардаггүй. Хүмүүс элгээ өвчилснийг мэдэхгүй явсаар хүндрээд өвчний хожуу шатандаа ороод ирэхээр нь эмнэлэгт ханддаг.

- Манай эрүүл мэндийн салбарын хөгжил ямар түв шинд байна гэж боддог вэ?

- Манайх өндөр хөгжсөн орнуудаас анагаах ухааны хөгж лөөрөө хоцрогдож байгаа гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Хэдэн жилийн өмнө Нобелийн шагналт эрдэмтэн манай оронд айлчлахдаа: Танайх анагаахын шинжлэх ухаандаа жаахан хөрөн гө хаяж анхаарахгүй бол хэцүүд жээ. Ганц том анагаахын их сургууль, томоохон эмнэлэг байгуулчихад энэ жижигхэн улсад бол боломжийн юм даа гэж бай сан юм. Хүний бөөр шилжүүлэх хагалгаа хийчихээд л бид дэлхийн түвшинд хүрчихлээ гэж яриад байж болохгүй. Хөгжөөгүй байж, бусадтай зэрэгцлээ гээд байж болохгүй байх аа.

- Таны бодлоор Монгол чуудын элэгний өвч лөлийг багасгахын тулд ямар арга хэмжээ авах шаард лагатай гэж үздэг вэ?

- Хүмүүс өөрсдөө эрүүл мэндээ хайхрахгүй юм. Яах аргагүй өвдвөл эмчид очно гэсэн сэтгэлгээтэй. Машиндаа 100 доллараар сэлбэг аваад тавьдаг хэрнээ, өөрт нь хагалгаа хийнэ гэхээр энэ хэмжээний мөнгө гаргахаасаа харамлаад бай даг. Ийм нэг гаж сэтгэлгээ манай ханд байна. Тэгсэн хэрнээ бусад орнуудад өчнөөн зардлаар эмчлүүлэх гээд яваад байдаг. Гадагшаа 100 сая төгрөг зараад явчих бэнчинтэй хүн байхад, сумаасаа Улаанбаатар орж чадахгүй ч хүн байж л байна. Тэгэхээр гадагшаа явж эмчлүүлнэ гэж цаг мөнгөө зарах биш, Монголдоо монголчуудаа эмчилж аварч чадахуйц хэмжээний хүчин чадалтай, сургалтын баазтай, маш сайн тоног төхөөрөмжтэй эмнэлэг байгуулах шаардлагатай байна. Анагаах ухааныг хөгжүүлэхэд улсаас анхаарч, хамгийн сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоног лоод, түүн дээр ажиллах мэргэжилтнээ богино хугацаанд бэлтгэж авах хэрэгтэй. Үүнийг төр засаг бодлогын асуудал болгон шийдэх ёстой гэж эрдэмтний хувьд үздэг хэмээн өгүүлж байна.

Өөрсдийгөө хайрлая

Бид өөрсдийгөө хайхрахгүй явсаар хожуу шатандаа ороод ирэхээр л аврал эрэн эмч, эмнэлэг рүү гүйдэг шүү дээ. Баахан шинжилгээ өгнө. Ядаж байхад онош тодрохгүй эсвэл хоорондоо зөрөөд баахан зовооно. Ингэсээр байтал бие улам муудаж, хэвтэрт ороход хүрдэг. Зарим нь “Эмчилгээгүй” гэсэн үг эмчийн амнаас сонсох нь бий. Гэсэн ч арга чарга юу байна гэж болж өгвөл гадагшаа явж чанартай сайн эмнэлэгт үзүүлэхийг боддог. Харсаар байгаад нэгнийгөө нөгөө ертөнц рүү явуулчихалтай нь биш тав арван цаасны эрэлд хатна. Манай томчууд ч гэсэн элэг нь муудаад ирэхээрээ гадагшаа явж шинжилгээ хийлгэдэг шүү дээ. Бидний хичнээн их мөнгө харь орны эрүүл мэндийн салбарт цутгасан бол? Хэрвээ төр засгаас монголчуудынхаа эрүүл мэндийн төлөө эртнээс санаа тавьсан бол ямар их хэмжээний хөрөнгө мөнгө дотооддоо хөрөнгө оруулалт болж үлдэх байсан бол доо.

Өвчин тохиолдож аргаа бараад, аврал горилж яваа хүмүү сийг эмч сувилагч нар маань ч гэсэн туйлын эелдэг, зөөлөн сэтгэлээр хүлээн авч өвчнийг нь ойлгуулан түүнээс хэрхэн ангижирч болох арга замыг нь зааж өгч, сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгдөг байгаасай.

Анагаах ухаан өндөр хөгжсөн оронд хүмүүс элэгний өвнөөр өвчилсөн ч бүрэн эдгэрдэг байхад манайд элэгнээс болж олон хvн өвдөж ертөнцийн мөнх бусыг vзvvлж байгаа нь харамсмаар байна. Бид дэлхийн анагаах ухааны өндөр хөгжлөөс өдөр хоног тутам хоцорсоор байх шиг. Эцэст нь уншигч танд хэлэхэд та бид өөрсдийнхөө эрүүл мэндээ өөрөө л анхаарч, хоол нойр, ажил амралт, архи тамхиа зохицуулахгүй бол эрлэгийн элч хажууханд чинь байна шүү гэдгийг сануулъя.

Цөс

Эмнэлгийн хэлээр цөс гэдэг нь цөсний шингэнийг хэлдэг. Гэвч хүмүүс бүхэл бүтэн эрхтэн системээр цөс гэж ойлгодог. Элгэнд үүссэн цөсийг нарийн гэдэс руу оруулж хоол тэжээлээр орж ирсэн өөх тосыг хайлуулан боловсруулах үүрэгтэй байна. Цөсний хүүдий нь жижгэвтэр лийр мэт хэлбэртэй хоол боловс­руулах эрхтэн юм. Цөсний хүүдийд цөс хуримтлагдан өт гөрч байдаг. Тэрээр сунаж агших гойд чадвартай. Хүүдийн урт 8-10 см , ердийн багтаамж нь 40-70 мл боловч 200 мл болтол сунаж тэлдэг.

Цөсний чулуу хэрхэн үүсдэг вэ?

Цөсний чулуу нь цөсний шингэний доторхи харьцаа өөрчлөгдөж өтгөрсөн тохиол долд үүсдэг байна. Цөсний шингэн 80% уснаас тогтдог. Бусад хэсэг нь цөсний хүчил, уураг усанд уусдаг хэсгүүд юм. Энэ харьцаа алдагдсанаас холестрин тунадасжиж чулуу үүснэ. Хэт тарган хүн болон элэгний өвчтэй хүнд чулуу үүсэх тохиолдол илүү байдаг. Хоол идсэний дараа ялангуяа гэдэсний дээд баруун хэсэгт өвдөх, тэр өвдөлт баруун дал, нуруу руу тархах, дотор муухай оргих бөөлжих гэх мэт шинжээр хурц илэрдэг. Нүд ногоорч, шээс улаан хүрэн болох бөгөөд “шар“ өвчнөөр өвчилсөн мэт харагддаг байна. Эмнэлэгт шинжилгээ хийж баталгаажуулсны дараа чулууны байрлалаас нь хамаа ран мэс заслын болон долгио гоор бутлах аргаар эмнэдэг байна. Хэрвээ цөсний чулууг эмчлүүлэхгүй бол гэнэт нэг өдөр хүчтэй өвчин орох бөгөөд цөсний архаг үрэвсэлтэй болдог. Улмаар цөсний хүүдийн хавдар болох магадлалтай. Хүн амьдралдаа цөсний хүүдийгүй амьдарч болох бөгөөд харин хоолоо өөрөө сайн тохируулж идэх нь чухал.

Халдарт вирусууд

Hepatitis A: Өвчилсөн хүний ялгадсаар, бохирдсон хоол хүнс усаар дамжин халдварлана. Тиймээс нэг цэцэрлэгт халдвар гарахад хүүхдүүд олноороо өвддөг Халдвар авснаас хойш 2-6 долоо хоног өнгөрсний дараа халуурч, бие суларч үе мөчөөр өвдөж эхэлнэ. Нүд, арьс нь шарлаж, шээс улаан хүрэн өнгөтэй болно. Харин энэ вирусаар өвчилсөн хүнд хожмын архаг өвчлөлт үлддэггүй байна. Одоо үед уг вирусын эсрэг дархлаажуулалт гарсан бөгөөд одоо бага насны хүүхдүүдийг дархлаажуулж байгаа. Нэг удаа өвдсөн хүнд насан туршийн эсэргүүцэл тогтдог.

Hepatitis B: Уг вирусын халдвар авсан хүмүүсийн хага саас илүү нь бэлгийн замаар биеийн шингэнээр дамжуулан халдвар авсан байдаг. Өвчилсөн хүний цус, цусан бүтээгдэхүүн мөн өвчилсөн эхийн сүү, нулимс вирусыг тээдэг байна. Өвчин илрэх хугацаа харилцан адилгүй 1 – 6 сарын дотор илэрнэ. Өвчлөгсдийн 5 -10 % д нь уг вирус архагшиж элэгний цирроз болон хорт хавдар үүсгэх магад лалтай.

ДЭМБ дархлаажуулалтын схемд орсон бөгөөд манайд нярай хүүхдэд уг вакциныг хийдэг. Хүний бие дэх дархлааны хүчинтэй эсэхийг шалган, давтан вакцинжуулалтыг сэр гээн хийх ёстой байдаг. Эмчил гээнд дархлаа сайжруулах интерферон вирусын үржлийг зогсоодог. Ламивудин гэдэг эмийг хослуулан хэрэглэдэг. Эмчилгээний үр дүн 100% биш.

Hepatitis C: Уг вирус цус, биеийн шингэн, бэлгийн замаар болон эхээс хүүхдэд төрөлтийн үеэр дамждагаас гадна халдвар авсан хүмүүсийн 40% д нь уг вирус хэрхэн халдварласан нь тодорхойгүй байдаг. Вирусын өвчний илрэлт халдвар авснаас 1-2 сарын дараа илэрдэг байна. С вирусаар өвчилсөн хүмүүсийн 80 хувьд нь өвчин архаг хэлбэрт ордог. Үүнээс улбаалан элэг хатуурах, элэгний хорт хавдар үүсдэг байна. Гадаадын олон эрдэм шинжилгээний институтууд гепа тит С вирусын эсрэг вакцин хийх судалгааны ажлаа явуулж байгаа ч уг вирусын онцлогоос болж одоо хүртэл энэ ажил үр дүнд хүрээгүй байгаа. Эмчилгээнд дархлаа сайжруулах интерферон вирусын үржлийг зогсоодог рибавирин гэдэг эмийг хослуулан хэрэглэдэг.

Гэвч энэ эмчилгээгээр өвч төний 50 хувь л эдгэрдэг байна.

Hepatitis D: Энэ вирус үржихдээ В вирусыг түшиглэдэг тул В-гийн халдваргүй хүнд хүрэхгүй гэсэн үг юм.

Hepatitis E,F: Энэ вирусуудын өвчлөлт ховор. А вирус шиг бохир хоол ундаар дамжина. Илрэл нь 14-60 хоногийн хугацаа тай. Вакцин байхгүй. Халдвар хожмын ул мөргүй эдгэрдэг байна.

Биеийг хороос тайлж “элэг угаах” хамгийн энгийн арга

Эрүүл хүмүүс жилд нэг удаа, харин эмгэгтэй бол жилд хоёр удаа элгээ цэвэрлэнэ. Эхний өдөр: Элэг цэвэрлэх бэлтгэл: Өглөө нь клизм тавиад өдөржин зөвхөн шинэ алимаар хооллоно. Хоёр дахь өдөр: Өглөө клизм тавина. 19 цаг хүртэл шинэ алимны шүүснээс өөр хоол хүнс хэрэглэхгүй. 19 цагт орондоо орж хэвтээд баруун хажуу талдаа халуун жин тавина /19 цаг нь элэгний биологийн цаг/. Тэгээд 15 минут тутам лимоны шүүс, оливийн тос /3 хоолны халбага/ ууна. Тос ба лимоны шүүсийг хооронд нь холихгүй ээлжилнэ. 12-14 цагийн дараа холестерины агууламж өндөртэй, хөхөлбөр хар өнгөтэй “хор” бие махбодиос зайлах болно. Дараа нь 1.5 л усаар ходоодоо угаана.

Элэг шилжүүлэн суулгасан тухай түүхэн баримтууд

1955 онд Кладиа Велш эрдэмтэн амьтанд элэг шилжүүлэн суулгах туршилтыг амжилттай явуулжээ. Түүнээс хойш 1963 онд Америкийн мэс засалч Томас Старцл гурван настай хүүхдэд элэг шилжүүлэн суулгасан боловч энэ нь амжилттай болоогүй аж.

Түүнээс дөрвөн жилийн дараа дахин нэг хүүхдэд ийм мэс заслыг хийсэн бөгөөд тэр хүүхэд 400 хоног амьдарч чаджээ. Германд анх 1969 онд Алфзуд Гойтман элэгний хорт хавдартай 30 настай залуугийн элгийг үеийнх нь цус харвалтаар өнгөрсөн хүний элгээр сольжээ. Тэр өвчтөн 7 сар амьдарсан байна. Тэр үед дэлхий дахинд нийтдээ 27 удаа элэг солих мэс засал хийгдсэн байжээ. Хүний бие биохимийн олон үзүүлэлтээрээ хоорондоо өөр өөр байдаг тул хүмүүсийн эрхтэн бүр хоорондоо таардаггүй. Тиймээс эрхтэн шилжүүлэн суулгах асуудлыг машин техникийн эрэг шураг солих мэт ойлгох нь тун ташаа юм. Хүний бие өөрт орж ирж буй бүх л зүйлийг „өөрийнх ба гадных“ гэж ялгадаг тул өөр хүний эрхтэнг „гадных“ гэж биеэс эсэргүүцэл үзүүлж „түлхдэг“ байна.

Суулгасан эрхтэнг „түлхүүлэхгүйн“ тулд хүний биеийн эсэргүүцлийг сулруулж гаднаас орсон эрхтэнг дасгадаг. 1970-аад оны эцсээр хүний биеийн эсэргүүцлийг дардаг эмүүд гарч эхэлсэн тул тэр үеэс эхлэн эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс заслын дараа өвчтөний амьдрах хугацаа уртассан байна. 1988 онд нэг элгийг хоёр хувааж хоёр хүний амийг аварсан байна. 1989 Чигаго хотод амьд донорын элэгний нэг хэсгийг нэг хүүхдэд нь шилжүүлэн суулгажээ.

эх сурвалж http://www.tsagtur.mn

No comments:

Post a Comment